Horror to gatunek filmowy, który często jest uznawany za gorszy od innych, bardziej wysmakowanych thrillerów psychologicznych czy dramatów społecznych. Jednak historia pokazuje, że mistrzowie kina grozy potrafią stworzyć w ramach tej kategorii arcydzieła, które zainspirują wielu późniejszy twórców. Sekretem udanego dreszczowca jest sztuka budowania nastroju.
Spis treści:
- Wyróżniki horroru
- Początki kina grozy
- Trzech twórców horroru
- Najlepsze horrory inspirowane klasyką gatunku
Wyróżniki horroru
Horror jest specyficzną odmianą filmów fantastycznych, których fabuła rozgrywa się w pozornie zwyczajnej scenerii, jednak mają miejsce zdarzenia nie dające się wytłumaczyć w racjonalny sposób. Scenografia i muzyka tworzą nastrój zagrożenia i niepokoju – w każdej chwili z cienia może wyłonić się przerażająca postać, a życie głównych bohaterów wisi na włosku. Główne motywy w filmach grozy to:
- wampiry, wilkołaki, duchy, demony, zombie,
- nawiedzone domy,
- kanibale i psychopatyczni zabójcy,
- epidemie wirusa, apokalipsa.
Gatunek filmowy ma swoje źródła w powieści gotyckiej, która jest charakterystyczna dla twórczości Mary Shelley z przełomu XVIII i XIXI wieku. Tym, co odróżnia horrory od thrillerów, jest większa ilość przemocy, która ma obudzić w odbiorcach pierwotne instynkty, wywołując przerażenie, odrazę i obrzydzenie. Gatunkami powiązanymi z horrorem jest gore i slusher.
Początki kina grozy
Historia gatunku sięga przełomu XIX i XX wieku. Twórcą pierwszego horroru jest Georges Méliès – francuski iluzjonista, reżyser i producent filmowy. To on wprowadził do kina triki, po które przez lata sięgali późniejsi twórcy. W trzyminutowej etiudzie z 1896 roku pt. „Rezydencja diabła” pojawiają się elementy typowe dla kina grozy, takie jak średniowieczny zamek, nietoperz, Mefistofeles, duchy, szkielety i wiedźmy.
Niemiecki ekspresjonizm
Po I wojnie światowej duże znaczenie miały filmy, które powstały w nurcie niemieckiego ekspresjonizmu, takie jak:
- Gabinet doktora Caligari (1920) – to film niemy w reżyserii Roberta Wiene. Główny bohater podczas jednego ze swoich pokazów przebudza śpiącego od urodzenia Cezara. Ten lunatykując przepowiada śmierć mężczyzny oglądającego występ,
- Golem (1920) – trzecia części trylogii Paula Wagnera opowiada o wielkim potworze stworzonym z gliny, który ma ochronić Żydów zamieszkujących getto w Pradze. Wkrótce jednak staje się dla nich zagrożeniem,
- Nosferatu – symfonia grozy (1922) – to film inspirowany „Draculą” Brama Stokera. W roli mrocznego hrabiego z Transylwanii wystąpił Max Schreck. O tym tytule pisaliśmy w rankingu filmów o wampirach.
Pierwsze horrory amerykańskie
Kolejny przełom w historii gatunku nastąpił za sprawą kultowych produkcji amerykańskich z lat 20. i 30. XX wieku. Poniżej najważniejsze tytuły:
- Dzwonnik z Notre Dame (1923) – film niemy w reżyserii Wallace'a Worsleya na podstawie powieści Victora Hugo, opowiada o mocno zdeformowanym człowieku (Lon Chaney), zamieszkującym dzwonnicę w Katedrze Marii Panny w Paryżu i jego uczuciu do pięknej Esmeraldy (Patsy Ruth Miller).
- Upiór w operze (1935) – film grozy utrzymany w podobnym klimacie o potwornie wyglądającym muzyku (Lon Chaney) mieszkającym w podziemiach Opery Paryskiej. Mroczny geniusz zakochuje się w młodej śpiewaczce operowej (w tej roli Mary Philbin). Reżyseria: Rupert Julian i Edward Sedgwick,
- Dracula (1931) – to jedna z wielu ekranizacji powieści Brama Stokera. W filmie Toda Browninga i Karla Freunda wystąpili: Bela Lugosi i Helen Chandler,
- Frankenstein (1931) – adaptacja powieści Mary Shelley o doktorze, który ożywił ludzkie zwłoki. Reżyseria: James Whale
- Mumia (1932) – horror w reżyserii Karla Freunda, w którym zostaje przywrócona do życia egipska mumia kapłana Imhotepa (w roli ożywionej mumii wystąpił Boris Karloff).
Trzech twórców horroru
Za największych twórców gatunku uznawani są Alfred Hitchcock, Dario Argento i John Carpenter.
Alfred Hitchcock – mistrz „suspensu”
Brytyjski reżyser urodził się w 1899 r. w Londynie, zmarł w 1980 r. w Los Angeles. W swojej długoletniej karierze stworzył ponad 50 filmów fabularnych, wśród których za najlepsze uznawane są filmy grozy. Jego pierwszym dreszczowcem był „Lokator” z 1927 roku. Jest to historia londyńskiej kamienicy, w której grasuje tajemniczy morderca, podpisujący się na ciałach swoich ofiar jako „Mściciel”. Akcję rozpoczyna ujęcie krzyczącej dziewczyny. W tym filmie po raz pierwszy pojawił się charakterystyczny dla Alfreda Hitchcocka „suspens”
Niepewność odnośnie tego, co wydarzy się za chwilę, często dotyczy głównych bohaterów i ma istotny wpływ na fabułę całego filmu. Mrożącego krew w żyłach zawieszenia możemy doświadczyć w jego późniejszym filmie „Ptaki” (1963). Historia toczy się spokojnym tempem do momentu, w którym główna bohaterka nie zostaje zaatakowana przez mewę.
Drugim elementem wyróżniającym reżysera są ujęcia z perspektywy „podglądacza”. Kamera płynnie podąża za głównym bohaterem, potęgując uczucie grozy i niepokoju u widza.
Dario Argento – reżyser krwawych gialli
Włoski reżyser zasłynął z produkcji horrorów w nurcie określanym włoskim terminem giallo. To odmiana filmów grozy, których fabuła opiera się na zagadce kryminalnej, a jej rozwikłaniu towarzyszą brutalne morderstwa. Zbrodnie często dotyczą przypadkowych świadków, a charakterystycznym rekwizytem zabójcy są czarne rękawiczki.
Pierwszym filmem Daria Argento, który został doceniony przez krytyków, był „Ptak o kryształowym upierzeniu” z 1970 roku. Jego fabuła rozgrywa się w Rzymie. Para głównych bohaterów mieszka w domu przeznaczonym do rozbiórki. Pewnego dnia mężczyzna jest świadkiem brutalnej napaści na młodą kobietę przez mężczyznę ubranego na czarno. Chociaż udaje się uratować ofiarę, zabójca pozostaje na wolności. Sam jako jedyny świadek musi pozostał we Włoszech do końca rozwiązania sprawy.
John Carpenter – autor pierwszego filmu z serii „Halloween”
Akcja filmu „Halloween” (1978) w reżyserii Johna Carpentera rozgrywa się w miasteczku Haddonfield w 1963 roku. W halloweenowy wieczór sześcioletni chłopiec Michael Myers (Will Sandin) morduje swoją starszą siostrę (Sandy Johnson). Rodzice wysyłają do go szpitala psychiatrycznego, skąd po piętnastu latach ucieka, aby odnaleźć drugą, młodszą siostrę Laurie (Jamie Lee Curtis). W pogoń za przestępcą rusza jego wieloletni psychiatra, doktor Sam Loomis (Donald Pleasence).
Z inspiracji horrorem powstało 12 kontynuacji autorstwa różnych twórców. Sam John Carpenter powrócił do historii w 2018 r. – w wyniku współpracy z reżyserem Davidem Gordonem Greenem powstała tzw. trylogia sequeli, na którą składają się bezpośrednie kontynuacje produkcji z 1978 r.
Tym, co wyróżnia horrory Carpentera, są zastygające w bezruchu lub wolno kroczące postaci, co świadczy o tym, że zostały one opanowane przez wszechpotężne i destruktywne zło. Bohaterowie jego filmów przeżywają dylematy moralne widząc, jak najbliższe im osoby zostają opętane przez siły zła.
Najlepsze horrory inspirowane klasyką gatunku
Złoty okres dla kina grozy przypada na lata 60., 70., i 80. XX wieku. Wtedy powstają kultowe produkcje George'a A. Romera, Romana Polańskiego, Briana De Palmy i Stanleya Kubricka.
Noc żywych trupów (1968) – jeden z pierwszych filmów o zombie
Film opowiada o małżeństwie, które udaje się na cmentarz, aby odwiedzić grób zmarłego ojca. Kiedy Johnny (Russell Streiner) dla żartów próbuje nastraszyć żonę, zza drzewa wychodzi prawdziwa postać, która powstała z grobu. Wkrótce Johnny, Barbara (Judith O'Dea) i kilkoro innych ocalałych mieszkańców miasteczka będą musieli zmierzyć się z hordą nieumarłych.
O tym tytule pisaliśmy także w rankingu najlepszych filmów o zombie.
Dziecko Rosemary (1968) – horror psychologiczny z wątkiem satanistycznym
Główną bohaterką filmu Romana Polańskiego jest Rosemary Woodhouse (Mia Farrow). Kobieta jest w ciąży i doświadcza niepokojących objawów, np. ma ochotę na krwiste mięso. Jej przyjaciel Hutch (Maurice Evans) przypuszcza, że padła ofiarą czarnej magii. O satanistyczne obrzędy podejrzewa sąsiadów, Minnie i Romana Castevetów (Ruth Gordon i Sidney Blackmer). Z czasem okazuje się, że w sprawę zamieszani są także jej mąż oraz lekarz prowadzący ciążę.
Egzorcysta (1973) – przerażający horror o wypędzaniu demonów
Horror w reżyserii Williama Friedkina opowiada o opętaniu dwunastolatki (w roli dziewczynki wystąpiła Linda Blair) przez ducha Kapitana Howdy'ego. Zrozpaczona matka (Ellen Burstyn) ściąga do domu egzorcystów – Damiena Karrasa (Jason Limmer) i ojca Merrina (Max Von Sydow). Rozpoczyna się walka z siłami zła.
O tym tytule pisaliśmy także w rankingu filmów o egzorcyzmach.
Carrie (1976) – horror o nastolatkach
Akcja filmu na podstawie powieści Stephena Kinga rozgrywa się w szkole. Na balu odstająca od rówieśników Carrie (Sissy Spacek) używa swoich nadnaturalnych umiejętności, aby zemścić się na tych, którzy postanowili z niej szydzić.
O „Carrie” w reżyserii Briana De Palmy pisaliśmy w rankingu kultowych filmów o szkole.
Lśnienie (1980) – tajemnica hotelu w górach
Horror psychologiczny Stanleya Kubricka to jeden z najlepszych filmów lat 80. XX wieku. Jego akcja rozgrywa się zimą w odciętej od świata górskiej rezydencji. Sprowadza się do niej pisarz Jack Torrence (Jack Nicholson) wraz z żoną i synem. Po pewnym czasie chłopiec zaczyna doświadczać niepokojących wizji.
