Roman Polański jako reżyser nie boi się trudnych tematów. Wyrastając w tradycji kina moralnego niepokoju, tworzy obrazy przepełniające refleksją i podszyte lękiem. W jego filmach dominują motywy wyobcowania i zbrodni. Jest mistrzem tworzenia nastroju grozy, w czym pomagają mu wybitni kompozytorzy, uzupełniając jego wizję odpowiednią ścieżkę dźwiękową. Prywatnie jest to postać niebagatelna i kontrowersyjna, z dużym bagażem traumatycznych doświadczeń.
Spis treści:
Skrócona biografia reżysera
Roman Polański urodził się 18 sierpnia 1933 r. w Paryżu jako Raymond Thierry Liebling. Jego ojciec, Mojżesz Liebling był Polakiem żydowskiego pochodzenia, matka – Bella – miała pochodzenie rosyjskie.
W 1937 r. cała rodzina – ojciec, matka, Roman i jego przyrodnia siostra Annette, przeprowadzili się do Krakowa, aby ochronić się przed nastrojami antysemickimi we Francji. Tam zastała ich wojna.
Dzieciństwo w czasie II wojny światowej
Kiedy rozpoczęły się wywózki Żydów do Auschwitz, ojciec ukrył go poza murami getta. Niestety chłopak musiał sobie radzić sam. Ojciec został wywieziony do obozu w Mauthausen-Gusen, a matka zginęła w Oświęcimiu.
Po wojnie przyszły reżyser został odnaleziony we wsi Wysoka koło Wadowic przez wuja, a później ojca, który przeżył obóz koncentracyjny. Również jego siostra Annette przetrwała wojnę, po czym wyemigrowała do Francji.
W 1946 r. jego ojciec ożenił się z Wandą Zajączkowską i zmienił nazwisko na Polański. To nazwisko przyjął także Roman, chociaż już od tego czasu nie mieszkali razem.
Jego talent aktorski ujawnił się dzięki kontaktom z Marią Biliżanką, dyrektorką dziecięcego teatru w Krakowie. W dorosłym życiu punktem przełomowym okazała się rola Mundka w filmie „Pokolenie” (1954) – debiucie fabularnym Andrzeja Wajdy.
Studia na Akademii Filmowej w Łodzi
W 1954 r. dwudziestoletni Roman Polański rozpoczął studia reżyserskie na łódzkiej „filmówce”. To tam poznał swoją pierwszą żonę Barbarę Lass–Kwiatkowską – popularną polską aktorkę z lat 50. Wzięli ślub w 1959 r., jednak ich związek skończył się rozwodem już trzy lata później – po tym, jak na jaw wyszedł romans Barbary z austriackim aktorem. W tym czasie reżyser mieszkał częściowo we Francji, a częściowo w Wielkiej Brytanii.
W czasach studenckich powstały świetne etiudy filmowe, takie jak „Dwaj ludzie z szafą” (1958). To irracjonalna opowieść o odmienności i potrzebie odnalezienia się w społeczeństwie. Dwóch mężczyzn wyłania się z morza, taszcząc pokaźnych rozmiarów szafę z lustrem. W filmie pojawia się Roman Polański w roli chuligana, którego stać tylko na bezpodstawną przemoc.
Okres amerykański Romana Polańskiego
Na planie filmu „Nieustraszeni pogromcy wampirów” w 1967 r. Roman poznał Sharon Tate. Amerykańska aktorka skradła mu serce i już rok później zamieszkali razem w Hollywood. Do Los Angeles przeprowadził się z nim także Krzysztof Komeda, z którym już wtedy współpracował przy realizacji filmów.
Zaledwie trzy lata później w jego życiu wydarzyła się ogromna tragedia. Kiedy reżyser przebywał w Europie w związku z promocją filmu „Dziecko Rosemery” (1968), do willi w Kalifornii wtargnęli członkowie sekty Charlesa Mansona. Będąca w zaawansowanej ciąży Sharon Tate i trójka ich wspólnych przyjaciół zostali brutalnie zamordowani. Wydarzenia te odbiły się na zdrowiu reżysera. O zabójstwie w willi Polańskiego powstał film Quentina Tarantino „Pewnego razu... w Hollywood”.
Kolejnym głośnym epizodem w życiu reżysera była sprawa o gwałt na trzynastoletniej modelce, Samancie Gailley. Polański wykonywał dla niej sesję zdjęciową na zlecenie magazynu Voque Hommes w 1977 r. Tuż przed ostatecznym wyrokiem sądu, zdecydował się na ucieczkę ze Stanów.
Znalazł azyl w Szwajcarii, a dzięki wsparciu ze strony francuskiego reżysera i producenta filmowego Claude'a Berriego, wrócił do reżyserowania filmów.
W 1981 r. wrócił na chwilę do Polski, jednak zaraz po ogłoszeniu stanu wojennego, wyemigrował na stałe do Paryża.
Debiut z nominacją do Oscara
Pierwszym pełnometrażowym filmem Romana Polańskiego jest „Nóż w wodzie” (1961) – dramat psychologiczny rozgrywający się na Mazurach. Podczas podróży na wakacje młode małżeństwo (Leon Niemczyk i Jolanta Umecka) spotyka tajemniczego autostopowicza (w tej roli Zygmunt Malanowicz zdubbingowany prze Romana Polańskiego). Chłopak wzbudza zainteresowanie Andrzeja i Krystyny, więc postanawiają zaprosić go na wspólny rejs.
Na jachcie dochodzi do słownych potyczek pomiędzy wysoko postawionym dziennikarzem sportowym a chłopakiem bez pozycji społecznej, który odpowiada zawadiacko, bawiąc się nożem sprężynowym.
Scenariusz do filmu jest wynikiem współpracy Romana Polańskiego, Jerzego Skolimowskiego i Jakuba Goldberga. Pełną dramatyzmu muzykę skomponował Krzysztof Komeda.
Monochromatyczna drama zdobyła Nagrodę Międzynarodowej Federacji Krytyki Filmowej na MFF w Wenecji w 1962 r., Złotą Kaczkę w 1963 r. i nominację do Oscara w 1964 r.
Najlepsze filmy Romana Polańskiego
Poniżej tylko kilka z wielu tytułów w reżyserii Romana Polańskiego, które od II połowy XX wieku budują historię światowego kina.
Dziecko Rosemary (1968) – horror psychologiczny z wątkiem satanistycznym
Rosemary Woodhouse (Mia Farrow) zachodzi w ciążę w tajemniczych okolicznościach. Pamięta, że zjadła deser od sąsiadów, po którym nie czuła się najlepiej. W stanie błogosławionym doświadcza nietypowych objawów – jest blada, chuda i ma apetyt na krwiste mięso. Jej przyjaciel Hutch (Maurice Evans) podejrzewa działanie czarnej magii, ale kiedy zaczyna bardziej przyglądać się sprawie, zapada w śpiączkę i umiera.
W kręgu osób, którym Rosemary coraz mniej ufa, są jej sąsiedzi, mąż (John Cassavetes) i lekarz prowadzący ciążę (Ralph Bellamy jako dr Abraham Sapirstein).
Ruth Gordon, grająca sąsiadkę Minnie Castevet, została nagrodzona Oscarem i Złotym Globem w 1969 r. Obraz zasłynął także z doskonałej ścieżki dźwiękowej autorstwa Krzysztofa Komedy, w której wielokrotnie powraca motyw kołysanki nuconej przez główną bohaterkę.
Zobacz także: Najlepsze filmy o egzorcyzmach i opętaniach
Chinatown (1974) – kryminał w stylu neo-noir
Chinatown to dzielnica Los Angeles, w której prywatny detektyw Jake Gittes (Jack Nicholson) ma do rozwiązania z pozoru błahą sprawę. Evelyn Mulwray (Faye Dunaway) zwraca się do niego z podejrzeniem zdrady ze strony jej męża, Hollisa (Darrel Zewrling). Jednak wszystko się komplikuje, kiedy prowadzący śledztwo wraca z wykonanymi fotografiami i okazuje się, ze prawdziwa Evelyn nic nie wie o zleceniu.
Zagłębiając się w sprawę Gittes odkrywa rodzinny sekret powiązany z jej ojcem Noahem Crossem (John Huston).
W 1975 r. film zdobył Oscara za scenariusz autorstwa Roberta Towne'a i cztery Złote Globy – jako najlepszy dramat, za scenariusz, reżyserię i kreację aktorską w wykonaniu Jacka Nicholsona.
Lokator (1976) – film grozy utrzymujący suspens na najwyższym poziomie
Polak mieszkający w Paryżu o nazwisku Trelkovsky (Roman Polański) wprowadza się do mieszkania po samobójczyni. Chociaż żywi dobre intencje, nowi sąsiedzi zachowują wobec niego niezrozumiały dystans.
Zmienia się także zachowanie dziewczyny, z którą zaczyna się spotykać (w roli Stelli wystąpiła Isabelle Adjani). Wkrótce traci kontakt ze światem, przejmując emocje poprzedniej lokatorki mieszkania.
Film „Lokator” powstał w reżyserii Romana Polańskiego na podstawie powieści Rolanda Topora. Był nominowany do Złotej Palmy w Cannes w 1976 r.
Tess (1979) – melodramat kostiumowy o kobiecej hańbie
„Tess” to poruszająca historia dziewczyny (Nastassja Kinski jako Tess), którą rodzina wysyła do bogatszego domu, aby zapewnić jej lepszą przyszłość. Niestety okazuje, że Tess wpada w tarapaty, zachodząc w ciążę ze swoim domniemanym kuzynem Alekiem (Leigh Lawson). Dziecko umiera, a ksiądz odmawia pochówku z uwagi na nieprawy związek.
Tess opuszcza willę i wyrusza na tułaczkę. Znajduje schronienie na farmie, gdzie zatrudnia się jako mleczarka. Tam poznaje Angela (Peter Firth) i zakochuje się w nim z wzajemnością. Jednak jej historia nie jest skazana na szczęśliwy koniec. Gdy na jaw wychodzi prawda o dziecku, Angel wpada w złość i opuszcza świeżo poślubioną małżonkę.
Obraz Polańskiego powstał w oparciu o książkę „Tessa d'Urberville” Thomasa Hardy'ego. W 1981 r. został nagrodzony trzema Oscarami za scenografię, kostiumy i zdjęcia.
Pianista (2002) – przeszywająca biografia Władysława Szpilmana
Film opowiada o życiu wybitnego polskiego pianisty żydowskiego pochodzenia, który przeżył koszmar II wojny światowej (w tej roli Adrien Brody). Władysław Szpilman w 1940 r. razem z rodziną zostaje zamknięty w getcie warszawskim. Gra „do kotleta” w klubie na bogatych Żydów, a gdy zostaje wprowadzony plan „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”, stopniowo traci rodzinę i bliskich.
Genialny pianista ukrywa się w opustoszałym getcie, żywiąc się znalezionym resztkami jedzenia. Udaje mu się przetrwać wojnę dzięki pomocy kapitana Wehrmachtu Wilma Hosenfelda.
Biografia pianisty została okrzyknięta dziełem wybitnym. W 1981 r. film zdobył trzy Oscary – za rolę pierwszoplanową w wykonaniu Adriena Brody'ego, scenariusz na podstawie autobiografii Szpilmana i reżyserię Romana Polańskiego. Kadry uzupełnia mistrzowska muzyka Wojciecha Kilara.
Ten tytuł zajmuje także trzecie miejsce w naszym rankingu filmów na faktach.
Autor widmo (2010) – thriller polityczny
Piszący anonimowo ghostwriter (Ewan McGregor) zostaje wynajęty do napisania autobiografii byłego premiera Wielkiej Brytanii, Adama Langa (Pierce Brosnan). Przejmuje pracę po swoim poprzedniku, który zginął w tajemniczych okolicznościach.
Podczas zbierania materiałów w rezydencji w Old Haven na wybrzeżu Anglii, wychodzą na jaw powiązania byłego premiera z CIA. Okazuje się, że jego poprzednik również wpadł na ten trop. Czy obecnego pisarza czeka podobny koniec?
Film otrzymał Srebrnego Niedźwiedzia na festiwalu Berlinale w 2010 r. i polskiego Orła w 2011 r. – jako najlepszy film europejski.
