Stanisław Bareja w swoich komediach rysuje ludzi i ich zachowania w czasach ograniczonej wolności i cenzury w Polsce. Jego filmy nie są wiernym odbiciem rzeczywistości historycznej, ale z pewnością stanowią wyjątkową pamiątkę z tamtych lat. Były krytykowane przez filmoznawców, ze względu na warunki produkcyjne mają pewne niedociągnięcia, jednak ich ogromna popularność udowodniła, że kochamy je tak samo od wielu lat.
Spis treści:
- Skrócony życiorys reżysera kultowych polskich komedii
- Styl filmów Stanisława Barei
- Poszukiwany, poszukiwana (1972) – film Stanisława Barei z dialogami Jacka Fedorowicza
- Brunet wieczorową porą (1976) – komedia kryminalna
- Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz (1978) – komedia o intratnych związkach
- Miś (1980) – absurdy z życia prezesa Klubu Sportowego „Tęcza”
- Bareizmy, czyli kultowe teksty z filmów Stanisława Barei
Skrócony życiorys reżysera kultowych polskich komedii
Stanisław Bareja urodził się w 1929 roku w Warszawie. Matka Stanisława zajmowała się domem. Ojciec Sylwester Kazimierz prowadził (w spadku po swoim ojcu) zakład wędliniarski na Mokotowie. W 1946 roku rodzina Barejów przeprowadziła się do Jeleniej Góry. Biznes wędliniarski przejęło państwo, a ojciec przyszłego reżysera został kierownikiem „kolumny uboju” w ramach Państwowych Zakładów Przetwórstwa Mięsnego. Nie bez powodu w filmach Stanisława Barei pojawiają się liczne wątki związane z ubojem i przemysłem mięsnym.
Po wojnie przyszły autor „Misia” (1980) ukończył Gimnazjum im. Tadeusza Reytana w Warszawie (1946), a następnie I Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego w Jeleniej Górze. W 1949 roku podjął studia reżyserskie w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi.
Lata studenckie Stanisława Barei
Na studiach należał do „Kolektywu” – razem z Janem Łomnickim, Januszem Morgensternem, Januszem Weychertem i Kazimierzem Kutzem. W grupie młodzi artyści wymieniali się książkami i filmami zakazanych przez władze PRL.
Stanisław Bareja ukończył studia w 1954 roku, jednak na obronę dyplomu przyszło mu jeszcze chwilę poczekać. Jego film „Gorejące czapki” (1958) został odrzucany ze względu na treść i dopiero w 1974 roku Stanisław Bareja uzyskał tytuł magistra. Na pracy dyplomowej przedstawił nakręconą w 1960 roku komedię pt. „Mąż swojej żony”.
Lata 70. XX wieku – rozkwit twórczości
W latach 70. powstały najbardziej charakterystyczne obrazy dla stylu twórczości Stanisława Barei. Razem z Jackiem Fedorowiczem zrealizował filmy: „Poszukiwany, poszukiwana” (1972) i „Nie ma róży bez ognia” (1974).
Druga połowa dekady upłynęła pod znakiem współpracy ze Stanisławem Tymem – współtwórcą scenariuszy i dialogów do filmów: „Brunet wieczorową porą” (1976), „Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz?” (1978) i „Miś” (1980).
Lata 80. i nagła śmierć
W latach 80. Stanisław Bareja wyreżyserował dwa kultowe seriale: „Alternatywy 4” (1983) i „Zmiennicy” (1986). To także czas działalności opozycyjnej. W piwnicy jego domu były drukowane pierwsze numery „Tygodnika Mazowsze”, a w jego mieszkaniu odbywały się spotkania Regionalnego Komitetu Wykonawczego NSZZ „Solidarność”.
Reżyser zmarł 14 czerwca 1987 roku w wyniku udaru mózgu. Przebywał wówczas na stypendium w Essen, gdzie pracował przy produkcji filmów dokumentalnych dla Muzeum Folkwang. Jego prochy zostały przetransportowane do Warszawy i złożone na cmentarzu Czerniakowskim w grobowcu rodzinnym Chmielarzy (rodzina od strony matki) i Barejów.
Styl filmów Stanisława Barei
Komedie Stanisława Barei są osobliwym pamiętnikiem jego czasów. To ludzki obraz kultury socrealizmu w latach 60. 70. i 80. XX wieku. W twórczości reżysera można wydzielić dwa okresy:
- do połowy lat 70. XX wieku – filmy były reżyserowane zgodnie ze sztuką kina przedwojennego, odwoływały się do produkcji gatunkowych, takich jak: kino noir czy slapstick,
- od połowy lat 70. XX wieku – z przyczyn budżetowych filmy były mniej dopracowane warsztatowe, co niejednokrotnie było wytykane przez krytyków. Bareja starał się nie powtarzać ujęć, aby nie upiększać rzeczywistości. Jego filmy nie mogły także ukazać się w całości ze względu na cenzurę.
Kontynuując tradycję Alfreda Hitchcocka, również Stanisław Bareja pojawiał się epizodycznie w swoich filmach.
Poszukiwany, poszukiwana (1972) – film Stanisława Barei z dialogami Jacka Fedorowicza
Stanisław Maria Rochowicz (Wojciech Pokora) pracuje w muzeum jako historyk sztuki. Jednak jego kariera kończy z chwilą, gdy zostaje niesłusznie oskarżony o kradzież obrazu.
Aby uniknąć więzienia, postanawia przebrać się za kobietę. Zatrudnia się jako gosposia, a poza godzinami pracy próbuje stworzyć kopię skradzionego dzieła. Tymczasem okazuje się, że jako gosposia „Marysia” zarabia więcej niż jako pracownik w muzeum.
Brunet wieczorową porą (1976) – komedia kryminalna
Michał Roman (Krzysztof Kowalewski) jest zwykłym polskim obywatelem, który przypadkowo zostaje uwikłany w zbrodnię. Wszystko zaczyna się od przepowiedni Cyganki. Mężczyzna nie wierzy w jej słowa, jednak wydarzenia rozgrywające się następnego dnia zdają się potwierdzać wróżbę. Zgodnie z przepowiednią, ma zabić bruneta, który przyjdzie do niego „wieczorową porą”.
Przy pisaniu scenariusza reżyser współpracował ze Stanisławem Tymem. Sprawy pomiędzy twórcami układały się pomyślnie do czasu, w którym Bareja postanowił zakończyć pracę nad tekstem, a Stanisław Tym twierdził, że scenariusz nie jest jeszcze dopracowany. W związku z czym nie chciał podpisać tekstu swoim prawdziwym nazwiskiem.
Motywem przewodnim filmu jest piosenka w wykonaniu Anny Jantar pt. „Cygańska jesień”.
Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz (1978) – komedia o intratnych związkach
Dyrektor przedsiębiorstwa „Pol-Pim”, Tadeusz Krzakoski (Krzysztof Kowalewski), wyjeżdża do Paryża na delegację. Tam poznaje Danusię (Ewa Ziętek), spędzają razem noc, a po kilku miesiącach okazuje się, że kobieta jest w ciąży.
Tadeusz co prawda jest żonaty z Anną (Ewa Wiśniewska), ale kiedy okazuje się, że Danusia jest córką partyjnego prominenta, zastanawia się, jak bez uszczerbku dla siebie zakończyć obecny związek.
Miś (1980) – absurdy z życia prezesa Klubu Sportowego „Tęcza”
Prezes Klub Sportowego Ryszard Ochódzki (Stanisław Tym) nie waha się przeznaczać pieniędzy publicznych na realizację własnych celów. Teraz planuje postawić monstrualny słomiany pomnik tytułowego misia, który będzie odpowiadał „żywotnym potrzebom naszego społeczeństwa”.
Poza działalnością biznesową Ryszarda, głównym wątkiem jest także jego relacja z byłą żoną Ireną (Barbara Burska), której osią jest kłótnia o majątek zdeponowany w londyńskim banku.
„Miś” jest pierwszą częścią trylogii o Ryszardzie Ochódzkim, dwie kolejne to:
- Rozmowy kontrolowane (1991) – film według scenariusza Stanisława Tyma w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego, jego akcja rozgrywa się w czasie stanu wojennego w Polsce,
- Ryś (2007) – film według scenariusza i w reżyserii Stanisława Tyma. W ostatniej części główny bohater nadal prowadzi szwindle finansowe, wchodząc w układy z mafią.
Seriale telewizyjne w reżyserii Stanisława Barei
Polski dorobek kultury PRL tworzą także popularne w tamtych czasach seriale w reżyserii Stanisława Barei:
- Alternaty 4 (1983-1986) – opowieść o życiu lokatorów warszawskiego bloku, którego gospodarzem jest Stanisław Anioł (Roman Wilhelmi),
- Zmiennicy (1987-1988) – serial komediowy o taksówkarzach. Pracę w charakterze zmienniczki Jacka Żytkiewicza (Mieczysław Hryniewicz) podejmuje Katarzyna Piórecka (Ewa Błaszczyk). Jednak nie może zostać zatrudniona będąc kobietą, dlatego przebiera się za mężczyznę i podaje się za syna swojego byłego szefa, Mariana Koniuszkę.
Bareizmy, czyli kultowe teksty z filmów Stanisława Barei
Termin „bareizmy" został stworzony przez przyjaciół reżysera na określenie absurdów PRL z filmów jego autorstwa.
Poniżej najbardziej znane cytaty z komedii „Miś” (1980):
- „To jest miś na skalę naszych możliwości",
- „Z twarzy podobny zupełnie do nikogo",
- „Klient w krawacie jest mniej awanturujący się",
- „Parówkowym skrytożercom mówimy stanowcze nie",
- „Oczko mu się odlepiło. Temu misiu",
- „Właśnie do ciebie dzwonię, żeby ci powiedzieć, że nie mogę z tobą rozmawiać",
- „Z twarzy podobny zupełnie do nikogo",
- „Nie mogę wysłać tej depeszy. Nie ma takiego miasta Londyn. Jest Lądek, Lądek-Zdrój”,
- „Jedziecie do stolicy kraju kapitalistycznego. Który to kraj ma być może nawet tam i swoje... plusy. Rozchodzi się jednak o to, żeby te plusy nie przesłoniły wam minusów!".
Cytaty z filmu „Poszukiwany, poszukiwana” (1972):
- „Mój mąż z zawodu jest dyrektorem",
- „Ja pracuję nad doniosłym wynalazkiem! Chodzi o potwierdzenie procentu cukru w cukrze w zależności od podziemnego promieniowania na tym terenie. Bo na przykład w jednym sklepie na półkach po rocznym leżeniu cukier ma 80 proc. cukru w cukrze, a w drugim sklepie ma 90 proc. cukru w cukrze, a sacharyna to ma w ogóle 500 proc. cukru w cukrze. A dzięki mojemu wynalazkowi dojdzie do tego, że w ogóle nie trzeba będzie sadzić buraków na cukier, tyle będzie cukru w cukrze",
- „Ja znałem takich, co kiedyś mieli koncepcję. I teraz tej koncepcji nie mają".
Cytat z filmu „Brunet wieczorową porą” (1976):
- „Nie wiem, nie znam się, nie orientuję się, zarobiony jestem",
Cytat z filmu „Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz?” (1987):
- „Bo każdy pijak to złodziej!",
- „Od tego jest ścierka, żeby była brudna",
- „Ja to, proszę pana, mam bardzo dobre połączenie. Wstaję rano za piętnaście trzecia. Latem to już widno. Za piętnaście trzecia jestem ogolony, bo golę się wieczorem. Śniadanie jadam na kolację. Tylko wstaję i wychodzę",
- „Kobieta: Proszę pana, tu nie wolno palić.
Mężczyzna: Wiem, ale ja się nie zaciągam".
