Juliusz Machulski swoją twórczością wyznaczył wysoki standard w gatunku komedii polskiej. Jego filmy z lat 80. i 90. XX wieku szybko zostały okrzyknięte mianem kultowych i są popularne do dzisiaj. Zawiłości i absurdy gangsterskiego półświatka na tle przemian politycznych to pole, które dostarczało reżyserowi wielu świetnych pomysłów. W nowszych produkcjach pojawiają się pastisze komedii romantycznych i horrorów.
Spis treści:
- Skrócony życiorys Juliusza Machulskiego
- Życie prywatne reżysera
- Vabank (1981) – debiut fabularny nagrodzony na festiwalu w Gdyni
- Seksmisja (1983) – kultowa komedia Juliusza Machulskiego
- Kiler (1997) – gangsterska komedia omyłek z Cezarym Pazurą w roli głównej
- Vinci (2004) – zabawny film o kradzieży obrazów
- Ile waży koń trojański? (2008) – sentymentalna podróż do czasów PRL
- Kołysanka (2010) – parodia horrorów o wampirach
Skrócony życiorys Juliusza Machulskiego
Juliusz Machulski urodził się 10 marca 1955 roku w Olsztynie. W 1973 roku zrobił maturę, kończąc liceum im. Juliusza Słowackiego w Warszawie. Następnie rozpoczął studia na Uniwersytecie Warszawskim na Wydziale Filologii Polskiej, jednak zrezygnował z nich po pierwszym roku, decydując się na Reżyserię Filmową w Łodzi. Przed ukończeniem dyplomu nakręcił telewizyjny dramat obyczajowy pt. „Bezpośrednie połączenie” (1797), w którym zagrali Włodzimierz Press i Ewa Żukowska.
Pełnometrażowy debiut i filmy z lat 80. XX wieku
Debiut kinowy Juliusza Machulskiego, czyli „Vabank” z 1981 roku, okazał się ogromnym sukcesem. Na fali jego popularności powstał sequel – „Vabank II, czyli riposta” (1984). Świetne recenzje zebrała również komedia fantastycznonaukowa „Seksmisja” z 1983 roku.
W latach 80. ukazała się także nietypowa komedia fantasy „Kingsajz” (1987), której fabuła rozgrywa się w baśniowej Szuflandii. Mieszkańcy nikomu nieznanej krainy są krasnoludkami kontrolowanymi przez Nadszyszkownika Kilkujadka (Jerzy Stuhr). Ten z kolei ściśle strzeże receptury magicznego eliksiru, po którego wypiciu można uzyskać rozmiary człowieka.
W 1988 roku reżyser założył Studio Filmowe „Zebra”. W wytwórni powstały kolejne klasyki polskiego kina, takie jak „Psy” (1992) Władysława Pasikowskiego, „Dzień świra” (2002) Marka Koterskiego czy „Plac Zbawiciela” (2006) Krzysztofa Krauzego. Po połączeniu z innymi zespołami filmowymi, „Zebra” „Tor”, „Kadr” i „SMF” utworzyły w 2019 roku Wytwórnię Filmów Dokumentalnych i Fabularnych.
Filmy Juliusza Machulskiego po przełomie ustrojowym w Polsce
W latach 90. XX wieku w dorobku reżysera królują komedie sensacyjne:
- Deja vu (1990) – Juliusz Machulski rozpoczyna dekadę mistrzowską parodią kina radzieckiego, tworząc pastisz filmów autorstwa Siergieja Eisensteina. Akcja rozgrywa się w latach 20. XX wieku, w czasach amerykańskiej prohibicji . Wykonawcą wyroku mafii na zdrajcy zostaje Johnny Pollack (Jerzy Stuhr),
- V.I.P. (1991) – historia kompozytora (Wojciech Malajkat), który przypadkowo zostaje uwikłany w przemyt diamentów do Paryża. Obok Wojciecha Malajkata w filmie wystąpili między innymi: Liza Machulska, Jan Peszek, Beata Tyszkiewicz, Cezary Pazura i Maciej Stuhr,
- Girl Guide (1995) – o udzielającym korepetycji studencie anglistyki (Paweł Kukiz). Jego uczennica Kinga (Renata Gabryjelska) ma sześć miesięcy, aby nauczyć się języka i odszukać swojego narzeczonego. Film zdobył trzy nagrody na festiwalu w Gdyni w 1995 roku,
- Kiler (1997) – historia taksówkarza (Cezary Pazura), który zostaje wzięty za gangstera w wyniku przypadkowej zbieżności nazwisk,
- Kilerów dwóch (1999) – sequel „Kilera” z Cezarym Pazurą, Januszem Rewińskim, Małgorzatą Kożuchowską, Jerzym Stuhrem i Katarzyną Figurą w rolach głównych.
W 1998 roku reżyser został uhonorowany gwiazdą na ulicy Piotrkowskiej w Łodzi. Pomysłodawcą Alei Gwiazd był jego ojciec, Jan Machulski.
Działalność reżyserska w XXI wieku
Początek nowego stulecia nie przyniósł filmowych sukcesów. Chociaż film „Pieniądze do nie wszystko” (2001) zdobył kilka nagród na polskich festiwalach filmowych, „Superprodukcja” (2002) – z Rafałem Królikowskim, Januszem Rewińskim, Anną Przybylską i Piotrem Fronczewskim w rolach głównych – zatrzymała się tylko nominacjach, bez głównych nagród na festiwalach.
Za to z pozytywną oceną krytyków spotkał się film „Vinci” (2004), w którym reżyser powraca do konwencji komedii sensacyjnych. Poza tym produkcje Juliusza Machulskiego po 2000 roku charakteryzuje duża różnorodność. W 2008 roku powstaje komedia romantyczna „Ile waży koń trojański?”, w 2010 r. – parodia horrorów „Kołysanka”, a w 2013 r. film o Adolfie Hitlerze pod wymownym tytułem „AmbaSSada”.
W 2020 roku ukazał się serial „Mały zgon” w reżyserii Juliusza Machulskiego, opowiadający o świecie więziennego hazardu i gangów narkotykowych. W czarnej komedii kryminalnej w rolach głównych pojawiają się: Piotr Grabowski, Anna Seniuk, Katarzyna Herman i Jacek Koman.
Życie prywatne reżysera
- Reżyser pochodzi z rodziny aktorów. Jego matka Halina Machulska była aktorką teatralną i filmową, zajmowała się także reżyserią teatralną. Ojciec Jan Machulski wystąpił w ponad 120. spektaklach teatralnych i w ok. 45 filmach. Rodzice Juliusza założyli razem Teatr Ochoty w 1970 roku.
- Był mężem aktorek Bożeny Stryjkówny i Lizy Machulskiej.
- Obecnie jest w związku małżeńskim z Ewą Machulską – kostiumografką i dekoratorką wnętrz.
- Od 1997 roku Juliusz Machulski jest członkiem Europejskiej Akademii Filmowej. W 2011 roku został powołany do Rady Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej.
- W 2012 r. wydał tom felietonów pt. „Hitman”, w których opisuje różne historie ze swojego życia.
- W 2023 roku ukazała się jego powieść kryminalna „Wisząca małpa”. Jest to czarna komedia w stylu retro, która przedstawia zagadkę morderstwa w realiach Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej.
Vabank (1981) – debiut fabularny nagrodzony na festiwalu w Gdyni
Akcja pierwszej produkcji kinowej w reżyserii Juliusza Machulskiego rozgrywa się w 1934 roku w Warszawie. Głównym bohaterem jest Henryk Kwinto (Jan Machulski), jeden z największych kasiarzy tamtych czasów.
Przestępca wychodzi na wolność po sześciu latach odsiadki w więzieniu i niemalże od razu planuje kolejny skok. Brawurowy napad na bank ma być aktem zemsty wobec dawnego przyjaciela – Gustawa Kramera (Leonard Pietraszek), przez którego trafił za kratki.
W akcji pomagają mu Duńczyk (Witold Pyrkosz) – specjalista od rozbrajania systemów bankowych, a także dwaj drobni złodzieje: Nuta (Krzysztof Kiersznowski) i Moks (Jacek Chmielnik).
Film zdobył następujące nagrody:
- Brązowe Lwy Gdańskie jako najlepszy debiut reżyserski na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni w 1981 roku,
- nagrodę specjalną na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Manili w 1982 roku,
- Grand Prix na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Komediowych w Marsylii w 1984 roku.
Seksmisja (1983) – kultowa komedia Juliusza Machulskiego
To jeden z najbardziej popularnych polskich filmów science fiction z lat 80. XX wieku. Akcja rozgrywa się w 2044 roku. Maks (Jerzy Stuhr) i Albert (Olgierd Łukaszewicz) budzą się z hibernacji w postapokaliptycznej rzeczywistości. Okazuje się, że w wyniku wybuchu bomby atomowej zostały zniszczone geny męskie. Światem pozbawionym mężczyzn zarządza teraz pozbawiona skrupułów dyktatorka Jej Ekscelencja (Wiesław Michnikowski), przewodnicząca Ligi Kobiet.
Mężczyźni stają się obiektem badawczym działu Genetix, w którym pracuje badaczka Lamia Reno (Bożena Stryjkówna).
Komedia otrzymała Srebrne Lwy Gdańskie na festiwalu w Gdyni w 1984 roku, Syrenkę Warszawską na Lubuskim Lecie Filmowym w 1984 roku i Złotą Kaczkę w 1985 roku jako najlepszy film polski. O tym tytule pisaliśmy także w rankingu najlepszych filmów o podróżach w czasie.
Obraz Juliusza Machulskiego stał się przedmiotem krytyki feministycznej ze względu na utożsamianie partii komunistycznej z emancypacją kobiet.
Kiler (1997) – gangsterska komedia omyłek z Cezarym Pazurą w roli głównej
„Kiler” to jeden z najlepszych filmów o polskiej mafii. Niczym niewyróżniający się taksówkarz, Jerzy Kiler (Cezary Pazura) zostaje wrobiony w zabójstwo gangstera o ksywie „Gilotyna”. Kiedy policja znajduje broń w jego bagażniku, niewinny mężczyzna trafia do więzienia. Tam okazuje się, że tylko jako płatny zabójca jest w stanie przetrwać.
Film zachwyca genialnymi rolami w wykonaniu najlepszych polskich aktorów. Oprócz Cezarego Pazury zobaczymy:
- Małgorzatę Kożuchowską – w roli dziennikarki Ewy Szańskiej i dziewczyny Kilera,
- Janusza Rewińskiego – w roli „Siary”, który stoi na czele mafii,
- Jerzego Stuhra – w roli komisarza „Ryby”, który depcze po piętach nie jednemu, ale dwóm szefom gangów – Siarze i Lipskiemu (Jan Englert).
Komedia Juliusza Machulskiego została uhonorowana nagrodą Złoty Klakier na festiwalu w Gdyni w 1997 roku – dla najdłużej oklaskiwanego filmu i Złotą Kaczką w 1998 roku.
Vinci (2004) – zabawny film o kradzieży obrazów
Cuma (Robert Więckiewicz) wychodzi z więzienia dzięki pomocy Grubego (Mieczysław Grąbka) pod warunkiem dokonania kradzieży „Damy z łasiczką” Leonarda da Vinci. Obraz ma być właśnie przewożony z Japonii do muzeum w Krakowie, więc jest to idealny moment na przechwycenie drogocennego dzieła sztuki.
Jednak Cuma nie chce działać w pojedynkę. Zwraca się z prośbą o pomoc do swojego dawnego wspólnika, Juliana (Borys Szyc), który obecnie pracuje w policji. Powstaje pytanie, jak pogodzić interesy obydwu frontów?
Juliusz Machulski za pełen zabawnych zwrotów akcji scenariusz otrzymał Nagrodę Indywidualną na festiwalu w Gdyni w 2004 r. Występująca w roli studentki malarstwa Kamilla Baar została nagrodzona Złotą Kaczką w 2012 roku.
Ile waży koń trojański? (2008) – sentymentalna podróż do czasów PRL
Zofia Albrecht-Radecka (Ilona Ostrowska) jest psycholożką. Po latach nieudanego małżeństwa z Darkiem (Robert Więckiewicz) nareszcie spotyka mężczyznę swojego życia (Maciej Marczewski). Niestety z poprzedniego małżeństwa pozostaje duży ślad w postaci ich wspólnej córki Florentyny (Sylwia Dziorek), którą wolałaby mieć ze swoim drugim mężem.
W dniu 40. urodzin wypowiada życzenie – chciałaby cofnąć się w czasie, aby inaczej poprowadzić swoje życie. Budzi się 15 maja 1987 roku w łóżku obok byłego męża Darka.
Występujący w komedii Danuta Szaflarska i Robert Więckiewicz otrzymali Orły na gali Polskiej Akademii Filmowej w 2009 roku za najlepsze role drugoplanowe – babci Zosi i jej byłego męża.
Kołysanka (2010) – parodia horrorów o wampirach
Akcja filmu rozgrywa się we wsi Odlotowo na Mazurach. Do domu po lokalnym rzeźbiarzu wprowadza się tajemnicza rodzina Makarewiczów, a ich obecność zbiega się z serią zaginięć wśród miejscowej ludności.
Chociaż tajemnicza rodzina Makarewiczów zwraca uwagę mieszkańców swoim nietypowym wyglądem, policyjne śledztwo nie prowadzi do żadnych wniosków.
O „Kołysance” Machulskiego pisaliśmy także w zestawieniu najlepszych filmów o wampirach.
