Zofia Stryjeńska w swojej unikatowej sztuce odnosiła się do folkloru, tradycji, a także wartości narodowych. Artystka scalała tradycyjne motywy kulturowe z nowoczesnymi technikami, kreując dzieła o niepowtarzalnym charakterze. Wizerunek wybitnej malarki został umieszczony na monetach i banknotach z serii „Polscy malarze XIX/XX wieku” oraz na jednym z murali na warszawskim Ursynowie. Zofia zyskała uznanie na arenie międzynarodowej, ale jej życie prywatne i zawodowe nie zawsze toczyło się jak w bajce.
Spis treści:
- Kim była Zofia Stryjeńska?
- Życie prywatne Zofii z domu Lubańskiej
- Skrócony życiorys Zofii Stryjeńskiej
- Jak i kiedy zmarła polska artystka?
- Charakterystyczna twórczość Zofii Stryjeńskiej
- Co przekazuje sztuka Zofii?
- Najsłynniejsze dzieła artystki z Krakowa
Kim była Zofia Stryjeńska?
Zofia Lubańska zyskała popularność, gdy nosiła już nazwisko swojego męża – Stryjeńskiego, stąd znana jest jako Zofia Stryjeńska z domu Lubańska. Dziewczynka urodziła się w wykształconej rodzinie, a jej ojciec uważany był za wybitnego inżyniera.
Zofia już od najmłodszych lat pasjonowała się sztuką. Nastolatka rozpoczęła naukę w Szkole Sztuk Pięknych dla Kobiet Marii Niedzielskiej w Krakowie, a następnie w Monachium, podając się za mężczyznę (do szkoły nie przyjmowali kobiet). Artystka w swojej twórczości łączyła elementy folkloru słowiańskiego z art déco, co stało się charakterystyczną cechą dla jej późniejszego stylu. Krakowianka zyskała popularność, gdy stworzyła ilustracje dla epopei narodowej „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza.
Stryjeńska została uznana za popularną polską artystkę plastyczną okresu międzywojennego, a także za zaangażowaną działaczkę ruchów związanych z walką o uprawnienia kobiet. Zofia należała do Stowarzyszenia Artystów Plastyków „Rytm” i zapisała się w kulturze naszego kraju jako: malarka, ilustratorka, graficzka, scenografka, dekoratorka, projektantka tkanin oraz zabawek. Stryjeńska nie tylko kreowała dzieła sztuki, ale również m.in.: dekorowała polskie statki, stworzyła tkaninę dla cesarza Japonii, stała się autorką dekoracji sali w cukierni E. Wedla, czy też wnętrza w winiarni Fukiera (Warszawa).
Życie prywatne Zofii z domu Lubańskiej
Mówi się, że życie prywatne Zofii Stryjeńskiej było tak burzliwe i różnorodne, jak jej twórczość. Artystka wyszła za mąż za Karola Stryjeńskiego – znanego architekta. Początkowo małżeństwo Zofii i Karola było szczęśliwe: para doczekała się dzieci, żyli w środowisku inteligencji, malarka poznała wielu cenionych Polaków np. Władysława Skoczylasa, Stefana Żeromskiego, Witkacego. Niestety, w ich życie wkradło się wiele nieporozumień, Zofia i Karol zdecydowali się na rozwód.
Kolejnym mężem artystki był Artur Socha (aktor). Kobieta musiała pogodzić obowiązki matki i żony z intensywną pracą twórczą. Zrezygnowana, ponownie podjęła decyzje o życiu w samotności. Po latach Zofia Stryjeńska związała się z Achillesem Brezą, a następnie z Arkadym Fiedlerem. Kobieta miała problemy nie tylko w relacjach z mężczyznami, ale warunki polityczne w Polsce, wpłynęły również na jej chwilowy kryzys artystyczny i finansowy.
Skrócony życiorys Zofii Stryjeńskiej
- Zofia z domu Lubańska urodziła się 13 maja 1891 roku w Krakowie.
- W 1909 roku rozpoczęła edukację artystyczną w Szkole Sztuk Pięknych dla Kobiet Marii Niedzielskiej.
- W 1910 roku utalentowana dziewczyna odbyła z ojcem fascynującą podróż po muzeach i galeriach w Wiedniu oraz Wenecji.
- W 1911 roku rozpoczęła naukę w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium.
- W 1913 roku Jerzy Warchałowski (krytyk sztuki) zaprezentował dzieła artystki.
- W 1915 roku Zofia stworzyła ilustracje do „Pastorałka złożona z 7 kolęd”.
- W 1916 roku kobieta wyszła za mąż za Karola Stryjeńskiego – architekta i rzeźbiarza.
- W latach 1917–1918 roku wykreowała cykl obrazów „Pascha” i polichromie sal w baszcie Senatorskiej na Wawelu.
- W 1917 roku Zofia została autorką fresków w Muzeum Techniczno-Przemysłowym w Krakowie.
- W 1918 roku artystka zajęła się projektowaniem tkanin i zabawek.
- W 1919 roku w warszawskim Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych odbyła się indywidualna prezentacja twórczości Stryjeńskiej.
- W 1921–1927 roku kobieta zamieszkała w Zakopanem, gdzie jej mąż objął stanowisko dyrektora Szkoły Przemysłu Drzewnego.
- W 1925 roku stworzyła zdobienia na salę Międzynarodowej Wystawy Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu.
- W 1927 roku zakończyła rozwodem swoje pierwsze małżeństwo.
- W 1930 roku stworzyła ilustracje do „Trenów” Kochanowskiego.
- W 1930 roku Zofia Stryjeńska otrzymała Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski.
- W 1936 roku została odznaczona Złotym Wawrzynem Akademickim.
- W 1945 roku wyjechała i na stałe zamieszkała w Szwajcarii.
- W 1971 roku została wyróżniona przez Fundację Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku za imponujący dorobek artystyczny.
- Artystka zmarła 28 lutego 1976 roku w Genewie.
Jak i kiedy zmarła polska artystka?
Po zakończeniu II wojny światowej – z powodów politycznych i osobistych – Zofia Stryjeńska zamieszkała w Szwajcarii (Genewa). Kobieta żyła skromnie, a jej serce zawsze było blisko Polski. Mimo licznych problemów np. finansowych, nigdy nie prosiła o pomoc.
Zofia zmarła 28 lutego 1976 roku w klinice Bel-Air w Genewie na skutek ataku serca. Polska artystka została pochowana na cmentarzu w Chêne-Bourg.
Charakterystyczna twórczość Zofii Stryjeńskiej
Zofia Stryjeńska znana jest jako przedstawicielka ruchu art déco w Polsce, dominującego w sztuce europejskiej na początku XX wieku. Artystka, choć inspirowała się folklorem i tradycją, potrafiła wkomponować elementy stylowej techniki w swoje dzieła. Stryjeńska w malarstwie często wykorzystywała temperę (farbę temperową), czyli technikę, w której pigment jest mieszany z emulsją wodną, zazwyczaj przy użyciu jaja jako spoiwa.
Styl art déco
Art déco to styl, który zyskał międzynarodową popularność, ale i znalazł nowoczesne – polskie wydanie w dziełach Zofii. Stryjeńska płynnie łączyła lokalne inspiracje z światowymi trendami. Prace artystki wyróżniały się funkcjonalnością, elegancją i wdziękiem, a ponadto malarka wykorzystywała:
- symetrię,
- ostre linie,
- intensywne barwy,
- bogate zdobienia,
- geometryczną stylizację form,
- dynamiczną kompozycję,
- ludowe wzornictwo,
- motywy roślinne i zwierzęce,
- harmonię między tradycją a nowoczesnością,
- eksperymenty z różnymi materiałami i technikami.
Tematyka obrazów
Stryjeńska, tworząc swoje dzieła, wykorzystywała motywy związane z mitologią słowiańską, polskim folklorem, czy też chrześcijaństwem. Tematyka prac artystki powiązana jest z życiem na wsi, obrzędami i świętami ludowymi, ale również z polskimi legendami, a nawet baśniami. W ten sposób Zofia starała się ożywić i zachować kulturowe dziedzictwo Polski, które było dla niej źródłem nieustającej inspiracji.
Co przekazuje sztuka Zofii?
Zofia Stryjeńska nadawała swoim dziełom nie tylko głęboki, kulturowy charakter, ale również uwypuklała znaczenie ponadczasowych wartości. W sztuce artystka:
- Podkreślała źródło swojej największej inspiracji, zamknięte w polskim folklorze, tradycji i rękodziełach.
- Dążyła do ukazania piękna kraju i wzbudzenia zainteresowania: historią, legendami, mitologią słowiańską, chrześcijańskimi motywami oraz symbolami.
- Edukowała i przekazywała wiedzę na temat polskiej kultury.
- Wzmacniała poczucie tożsamości narodowej wśród Polaków.
- Ukazywała siłę i niezależność kobiet.
- Integrowała sztukę z codziennym życiem, przybliżając społeczeństwo do swojej twórczości.
- Kreowała polski styl, który poprzez swoją wyjątkowość, stał się rozpoznawalny na arenie międzynarodowej.
Najsłynniejsze dzieła artystki z Krakowa
Zofia Stryjeńska była wszechstronną artystką, tworzyła zarówno malarstwo, grafiki, ilustracje, jak i projekty użytkowe. Do głównych dzieł wybitnej Krakowianki można zaliczyć:
- „Pascha” (1917-1918) – cykl monumentalnych obrazów przedstawiających święta i tradycje związane z polskim obchodzeniem Wielkanocy. Autorka połączyła motywy ludowe z modernistycznym stylem, przedstawiając sceny z życia wiejskiego, obrzędy, ceremonie.
- „Pory Roku” (około 1925) – obrazy ukazujące cztery pory roku, w których ludowe motywy łączą się z dynamiczną kompozycją i żywą kolorystyką. Dzieła, przepełnione detalami i symboliką, nawiązują do różnych aspektów codziennego życia.
- Dekoracja polskiego pawilonu (1925) – to seria 12 miesięcy, która zdobiła polski pawilon na Wystawie Światowej w Paryżu. Wybitne malowidła prezentowały prace gospodarskie i zostały wyróżnione pięcioma nagrodami.
- „Bożki słowiańskie” (1918-1922) – 15 grafik, w której Stryjeńska przedstawiła tzw. „Polski Olimp”. Każda praca to starannie opracowany portret boga (np. Światowit) lub bogini (np. Kupała) z bogatymi detalami odnoszącymi się do mitologicznych atrybutów i historii.
- „Taniec góralski” (po 1947) – praca przedstawia grupę tańczących osób w góralskich strojach. Obraz jest odzwierciedleniem fascynacji Zofii Stryjeńskiej nie tylko folklorem, ale również tańcem, ruchem i ekspresją ciała.
- Ilustracje do „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza – projekt, który przyniósł artystce szerokie uznanie. Ilustracje wyróżniają się bogactwem, idealnie oddającej atmosferę polskiej szlachty i krajobrazu epoki.
