Polskie filmy z lat 50., 60. i 70. nawet jeśli nie odwołują się do historii z tamtych lat, są nieodzownym dzieckiem swoich czasów. Wiele z nich nosi miano kultowych, a właściwie wszystkie cieszą się dużą popularnością do dzisiaj. Dzieła Wajdy, Hasa, Hoffmana, Kawalerowicza czy Kieślowskiego to produkcje, na których uczy się wielu współczesnych twórców. Wybór 13 najlepszych tytułów nie był łatwą decyzją. Postawiliśmy na różnorodność, aby każdy znalazł w tym zestawieniu coś dla siebie.
Spis treści:
- Miejsce 13: Nóż w wodzie (1961) – dramat psychologiczny na Mazurach
- Miejsce 12: Jak być kochaną (1962) – melodramat z czasów okupacji
- Miejsce 11: Noce i dnie (1975) – film o rodzinie i wielkiej miłości
- Miejsce 10: Rejs (1970) – satyra na polską rzeczywistość po wydarzeniach marcowych w 1968 r.
- Miejsce 9: Pętla (1957) – film o chorobie alkoholowej
- Miejsce 8: Potop (1974) – klasyka polskiego filmu historycznego
- Miejsce 7: Pociąg (1959) – dramat psychologiczny Jerzego Kawalerowicza
- Miejsce 6: Ziemia obiecana (1975) – historia pewnego biznesu w Łodzi
- Miejsce 5: Popiół i diament (1958) – polska rzeczywistość po II wojnie światowej
- Miejsce 4: Rękopis znaleziony w Saragossie (1964) – niezwykła podróż przez Hiszpanię
- Miejsce 3: Amator (1979) – polskie kino moralnego niepokoju
- Miejsce 2: Sami swoi (1967) – najsłynniejszy spór sąsiedzki w historii polskiego kina
- Miejsce 1: Jak rozpętałem II wojnę światową (1970) – polska komedia wojenna
Miejsce 13: Nóż w wodzie (1961) – dramat psychologiczny na Mazurach
Fabuła filmu w reżyserii Romana Polańskiego rozgrywa się pomiędzy trójką bohaterów. Znany dziennikarz sportowy (Leon Niemczyk) jedzie z o wiele lat młodszą małżonką (Jolanta Umecka) na Mazury. Po drodze zatrzymują się, aby zabrać autostopowicza. Młody chłopak (Zygmunt Malanowicz) zdobywa sympatię Andrzeja i Krystyny, więc postanawiają kontynuować wycieczkę w jego towarzystwie.
Zabierają chłopaka na jacht i spędzają przyjemne chwilę, ciesząc się beztroskim czasem i ładną pogodą. Sytuacja się komplikuje wraz z nadejściem burzy. Pomiędzy mężem Krystyny a młodym autostopowiczem dochodzi do kłótni. Nóż, którym chłopak bawił się na pokładzie, ląduje w wodzie, a chwilę później on sam, zepchnięty w emocjach przez Andrzeja.
Scenariusz do filmu „Nóż w wodzie” napisali Roman Polański i Jerzy Skolimowski. Głosy dwójki głównych bohaterów zostały zdubbingowane – zamiast dojrzałego barytonu Malanowicza usłyszymy głos młodego Polańskiego, a zamiast Jolanty Umeckiej – Annę Ciepielewską. Pełną napięcia atmosferę w dramacie buduje muzyka Krzysztofa Komedy.
Film zdobył Nagrodę Międzynarodowej Federacji Krytyki Filmowej na MFF w Wenecji w 1962 r.
Ocena na IMDb: 7,4.
Miejsce 12: Jak być kochaną (1962) – melodramat z czasów okupacji
Dramat wojenny w reżyserii Wojciecha Jerzego Hasa opowiada o czasach II wojny światowej i okupacji niemieckiej. Młoda aktorka, Felicja (Barbara Krafftówna) zakochuje się w znanym aktorze, Wiktorze Rawiczu (Zbigniew Cybulski), podczas wspólnych prób do dramatu Shakespeare'a. Kiedy na jej ukochanego padają podejrzenia o zamordowanie volksdeutscha Petersa, dziewczyna ukrywa go w swoim domu. Następnie oddaje się niemieckim oficerom, aby tylko nie dotarli do Wiktora.
W kolejnych latach, chcąc zapewnić sobie i Wiktorowi przetrwanie, Felicja podejmuje pracę w niemieckim teatrze. Zostaje oskarżona o kolaborację i traci możliwość występowania na scenie. A jakby tego było mało, Wiktor wcale nie odwzajemnia jej uczuć.
Film powstał w oparciu o opowiadanie Kazimierza Brandysa. W 1964 r. zdobył Złotą Kaczkę (nagroda miesięcznika „Film”) jako najlepszy film polski.
Ocena na IMDb: 7,4.
Miejsce 11: Noce i dnie (1975) – film o rodzinie i wielkiej miłości
„Noce i dnie” to saga rodzinna, w której centralną rolę odgrywa postać Barbary Niechcic, z domu Ostrzeńskiej (Jadwiga Barańska). Akcja filmu rozpoczyna się w 1914 r. Barbara uciekając z Kalińca (obecny Kalisz) spotyka Żyda, który pomaga jej dostać się do posiadłości Józefa Toliboskiego (Karol Strasburger) – jej miłości z młodzieńczych lat.
Następnie przenosimy się w przeszłość – do czasów, w których młody Józef zaleca się do Barbary, ale ostatecznie bierze ślub z inną kobietą. Nadal kochająca go dziewczyna poznaje starszego o 15 lat Bogumiła Niechcica (Jerzy Bińczycki). Wychodzi za niego i powoli oswaja się z nową rolą żony, a następnie matki.
Los nie jest dla niej łaskawy. Kiedy umiera jej pierwszy syn, Piotruś, kobieta popada w głęboką depresję. Mimo wszystko podejmują z mężem kolejne próby, w efekcie których na świat przychodzi ich córka Agnieszka (Stanisława Celińska) i inne dzieci.
Film w reżyserii Jerzego Antczaka jest adaptacją powieści Marii Dąbrowskiej. Rodzinna opowieść z przeplatającym się wątkiem wielkiej miłości zdobyła Nagrodę Specjalną i Srebrnego Niedźwiedzia na festiwalu Berlinale w 1976 r.
Ocena na IMDb: 7,4.
Miejsce 10: Rejs (1970) – satyra na polską rzeczywistość po wydarzeniach marcowych w 1968 r.
W komedii Marka Piwowskiego kluczową rolę odgrywa postać przypadkowego wycieczkowicza (Stanisław Tym), który przez kapitana statku (Ryszard Pietruski) zostaje uznany za kaowca – instruktora kulturalno–oświatowego. Mężczyzna sprawnie wchodzi w swoją rolę, urządzając szereg atrakcji w czasie rejsu po Wiśle.
Wśród wycieczkowiczów jest inżynier Mamoń (Zdzisław Maklakiewicz), który lubi tylko takie piosenki, które „dobrze zna” i jego żona Krystyna (Wanda Stanisławska–Lothe). Jest także filozof (Andrzej Dobosz), poeta (Leszek Kowalewski) i pasażer Sidorowski (Jan Himilsnach), robiący zdjęcia Zorką 5. „Rejs” obfituje w kultowe dialogi – do dziś powtarzane przez pokolenia.
Ze względu na cenzurę komunistyczną film otrzymał najniższą kategorię artystyczną i w 1970 r. był wyświetlany jedynie w kinach studyjnych. Mimo wszystko zdobył ogromną popularność. Wartością dodaną są autorskie kompozycje Wojciecha Kilara, które łączą i uzupełniają znane wówczas szlagiery, takie jak „Historia jednej znajomości” Czerwonych Gitar.
Ocena na IMDb: 7,5.
Miejsce 9: Pętla (1957) – film o chorobie alkoholowej
Głównym bohaterem dramatu na podstawie opowiadania Marka Hłaski jest Kuba Kowalski (Gustaw Holoubek). Mężczyzna jest alkoholikiem, a fabuła rozpoczyna się w momencie, gdy jest umówiony na spotkanie z lekarzem w sprawie odwyku. Do terapii zachęca go jego narzeczona, Krystyna (Aleksandra Śląska).
Przed spotkaniem Kuba odbiera szereg telefonów z pytaniami o zdrowie. Ma dość tłumaczenia się przed przyjaciółmi, do tego męczy go dłużący się czas oczekiwania na wizytę. Postanawia wyjść na miasto, a kolejny splot zdarzeń sprawia, że nałóg dotkliwie daje o sobie znać.
Film „Pętla” jest debiutem reżyserskim Wojciecha Hasa.
Ocena na IMDb: 7,7.
Zobacz także: Filmy o alkoholizmie – co warto obejrzeć w temacie uzależnienia od alkoholu?
Miejsce 8: Potop (1974) – klasyka polskiego filmu historycznego
„Potop” w reżyserii Jerzego Hoffmana jest ekranizacją ostatniej części trylogii Henryka Sienkiewicza. Akcja filmu rozgrywa się w czasie potopu szwedzkiego w latach 1655–1660. Andrzej Kmicic (Daniel Olbrychski) wdaje się w konflikt z rodem Butrymów. Na wieść o tym jego narzeczona Oleńka (Małgorzata Braunek) zrywa zaręczyny. Nie zastanawiając się długo, młodzieniec porywa ukochaną, ale dziewczyna zostaje odbita przez Wołodyjowskiego (Tadeusz Łomnicki).
Jednak Kmicic ma szanse na odkupienie. Musi uformować chorągiew dla Janusza Radziwiłła (Władysław Hańcza). Niestety okazuje się, że książę kolaboruje ze Szwedami, działając na niekorzyść króla Jana Kazimierza. Po raz kolejny Andrzej Kmicic jest na straconej pozycji – w oczach króla i swojej ukochanej Oleńki.
Film zdobył trzy Złote Lwy na Festiwalu Filmów Fabularnych w Gdyni w 1974 r. W odświeżonej wersji pojawił się w kinach w 2014 r.
Ocena na IMDb: 7,7.
Miejsce 7: Pociąg (1959) – dramat psychologiczny Jerzego Kawalerowicza
Fabuła filmu rozgrywa się w pociągu relacji Warszawa–Hel. Przypadkowo w przedziale męskim spotykają się meteorolożka Marta (Lucyna Winnicka) i chirurg Jerzy (Leon Niemczyk). Obydwoje nie powinni się tam znaleźć – Marta kupiła bilet na dworcu od nieznajomego mężczyzny, a Jerzy w ogóle nie wykupił miejscówki. Jednak wyrusza w podróż po ciężkiej i nieudanej operacji, więc uważa, że zasługuje na miejsce w wagonie sypialnianym.
Tymczasem w pociągu pojawia się milicja. Mundurowi szukają przestępcy, który powinien znajdować się w tym przedziale. Podejrzenia padają na Jerzego.
W 1960 r. „Pociąg” w reżyserii Jerzego Kawalerowicza zdobył Złotą Kaczkę (nagroda miesięcznika „Film”) jako najlepszy film polski, a rok wcześniej Lucyna Winnicka za rolę Marty odebrała nagrodę na MFF w Wenecji.
Ocena na IMDb: 7,7.
Miejsce 6: Ziemia obiecana (1975) – historia pewnego biznesu w Łodzi
Akcja filmu rozgrywa się w Łodzi na przełomie XIX i XX wieku. Trzej przyjaciele postanawiają wybudować fabrykę pod przemysł włókienniczy. Karol (Daniel Olbrychski) jest polskim ziemianinem, Maks (Andrzej Seweryn) – niemieckim biznesmenem, a Moryc (Wojciech Pszoniak) – żydowskim handlowcem. Każdy z nich jest na innej życiowej ścieżce, mimo wszystko są w stanie uparcie realizować swój cel, aby osiągnąć finansowy sukces.
„Ziemia Obiecana” w reżyserii Andrzeja Wajdy powstała na podstawie powieści Władysława Reymonta. Film zdobył Złote Lwy na festiwalu w Gdyni jako najlepszy film w 1975 r., a także Diamentowe Lwy po latach – w 2015 r. za muzykę autorstwa Wojciecha Kilara.
Ocena na IMDb: 7,7.
Miejsce 5: Popiół i diament (1958) – polska rzeczywistość po II wojnie światowej
Jest 1945 r. Byli żołnierze AK schodzą do podziemia, gdzie otrzymują rozkaz zabicia sekretarza Polskiej Partii Robotniczej – Szczuki. Maciek (Zbigniew Cybulski), Andrzej (Adam Pawlikowski) i Drewnowski (Bogumił Kobiela) organizują zasadzkę na wysoko postawione urzędnika. Strzelają i zabijają człowieka w wyznaczonym samochodzie, ale okazuje się, że nastąpiła pomyłka. Chwilę później przejeżdża identyczne auto z sekretarzem.
O tym, że zabili niewłaściwego człowieka, Maciek dowiaduje się dopiero wieczorem w hotelu „Monopol”. Rozmawia z barmanką Krystyną (Ewa Krzyżewska), po czym widzi zupełnie żywego Szczukę meldującego się na recepcji. Teraz będzie musiał powtórzyć akcję, co zupełnie nie jest mu po drodze. W nowej, powojennej rzeczywistości nie ma już ochoty na zabijanie.
Scenariusz do filmu Andrzeja Wajdy powstał na podstawie powieści Jerzego Andrzejewskiego. Chociaż ze względów politycznych obraz budzi kontrowersje, rola Zbigniewa Cybulskiego pozostaje bezsprzecznie rewelacyjna. To po tym filmie aktor został okrzyknięty polskim Jamesem Deanem. „Popiół i diament” zdobył Złotą Kaczkę (nagrodę miesięcznika „Film”) w 1959 r.
Ten tytuł zajmuje także 3. miejsce w naszym rankingu najlepszych filmów o polityce.
Ocena na IMDb: 7,7.
Miejsce 4: Rękopis znaleziony w Saragossie (1964) – niezwykła podróż przez Hiszpanię
„Rękopis znaleziony w Saragossie” to film przygodowy Jerzego Hasa, którego akcja rozgrywa się w czasie wojen napoleońskich. Głównym bohaterem jest Alfons van Worden (Zbigniew Cybulski), kapitan gwardii walońskiej. Mężczyzna wyrusza w podróż do Madrytu, jednak po drodze zatrzymuje się w tajemniczej karczmie, gdzie spotyka dwie mauretańskie piękności (Iga Cembrzyńska i Joanna Jędryka).
Po nocy spędzonej w towarzystwie kobiet, Alfons budzi się w zupełnie nieprzyjaznej scenerii – pod szubienicą z dwoma wisielcami. Co więcej, okazuje się, że w tym miejscu znajdzie się jeszcze wielokrotnie dopóki nie wypełni swojego przeznaczenia. W swojej podróży na pograniczu jawy i fikcji spotyka Pustelnika (Kazimierz Opaliński), tajemniczego kabalistę, matematyka Velasqueza i herszta Cyganów (Leon Niemczyk).
Film ma konstrukcję szkatułkową, w której każda kolejna historia dostarcza nowych wątków do całej opowieści. Scenariusz powstał w oparciu o książkę Jana Potockiego, a kadry były kręcone na terenie Jury Krakowsko–Częstochowskiej.
Ocena na Filmwebie: 7,8.
Miejsce 3: Amator (1979) – polskie kino moralnego niepokoju
Filip Mosz (Jerzy Stuhr) kupuje kamerę, aby udokumentować narodziny i pierwsze lata życia swojej córki. Zakup takiego sprzętu budzi zainteresowanie kierownika zakładu (Stefan Czyżewski), w którym pracuje. Mężczyzna zostaje poproszony o zrobienie dokumentacji z okazji 25. rocznicy powstania przedsiębiorstwa.
Nowa pasja sprawia, że jego spokojne życia z dala od rozgłosu całkowicie się zmienia. Filip kręci kolejne filmy ukazując prawdę, która zaczyna przeszkadzać lokalnym władzom. Pozornie niegroźne kadry stają się przyczyną narastających oczekiwań i nieprzyjemności, w wyniku których mężczyzna taci swoją rodzinę.
Film w reżyserii Krzysztofa Kieślowskiego zdobył Złote Lwy na festiwalu w Gdyni w 1979 r., a także Nagrodę Specjalną na Berlinale w 1980 r.
Ocena na IMDb: 7,8.
Miejsce 2: Sami swoi (1967) – najsłynniejszy spór sąsiedzki w historii polskiego kina
Komedia w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego rozgrywa się na Ziemiach Odzyskanych. Dwie zwaśnione rodziny – Pawlaków i Karguli – przeprowadzają się na zachód z kresów wschodnich po zakończeniu II wojny światowej.
Z Ameryki wraca Jan Pawlak (Zdzisław Karczewski) i jest zdziwiony tym, że teraz żyją z Kargulami w zgodzie. Jego brat, Kazimierz (Wacław Kowalski) opowiada mu całą historię, która doprowadziła do ślubu jego syna, Witii (Jerzy Janeczek) z Jadźką (Ilona Kuśmierska), córką Kargula (Władysław Hańcza).
Ocena na Filmwebie: 7,9.
Miejsce 1: Jak rozpętałem II wojnę światową (1970) – polska komedia wojenna
Film w reżyserii Tadeusza Chmielewskiego opowiada o przygodach żołnierza Franciszka Dolasa (Marian Kociniak). Niefortunny zbieg okoliczności sprawia, że mężczyzna jest przekonany o tym, że to przez niego wybuchła II wojna światowa. Próbuje jakoś odmienić bieg zdarzeń, ale każde jego działanie sprawia, że popada w coraz większe tarapaty.
W ten sposób przemierza całą Europę – od granicy polsko–niemieckiej, poprzez Austrię, Włochy i Belgrad, a nawet Cypr. Występuje w mundurze Legii Cudzoziemskiej, aby za chwilę przywdziać niemiecki mundur. Kiedy jest przerzucany z frontu na front, myśli tylko o tym, jak zakończyć wojnę, którą wywołał.
Film powstał w oparciu o powieść Kazimierza Sławińskiego. W 2001 r. powstała poprawiona cyfrowo, kolorowa wersja kultowej komedii.
Ocena na IMDb: 8,1.
