Anime – gatunek japońskich filmów animowanych

Anime to gatunek japońskich filmów animowanych, które wyróżnia charakterystyczna kreska. W kulturze popularnej anime zaistniało dzięki serialom „Dragon Ball”, „Pokemon” czy „Czarodziejka z księżyca”. Do kin trafiło w postaci pięknych i poruszających filmów dla dorosłych japońskiego Studia Ghibli.

Spis treści:

• Znaczenie terminu „anime”
• Wyróżniki gatunku
• Historia japońskich filmów animowanych
• Najważniejsze filmy anime
• Podział anime

Znaczenie terminu „anime”

Termin „anime” pochodzi od angielskiego słowa „animation” i w Japonii jest stosowany w odniesieniu do wszystkich filmów animowanych, nie tylko rodzimej produkcji. Poza Krajem Kwitnącej Wiśni jest to określenie stosowane do japońskich filmów i seriali animowanych.

Wyróżniki gatunku

• Styl rysowania, wywodzący się z japońskiego stylu rysowania komiksów, określanych terminem „manga”.
• Pełne ekspresji postaci o dużych oczach i włosach cieniowanych w charakterystyczny sposób.
• Anime bazuje na rysunku analogowym, jednak obecnie coraz częściej wykorzystywane są techniki komputerowe.
• Rzadko stosowane są techniki animacji trójwymiarowej, w niektórych przypadkach korzysta się z techniki motion capture, która umożliwia przeniesienie płynności ruchów postaci do filmów animowanych.
• W ramach anime powstają filmy różnych gatunków: filmy przygodowe, komedie, dramaty, filmy akcji, fantasy, romanse, horrory i science fiction. 
• Anime jest adresowane do wszystkich grup społecznych: dzieci, dorosłych, chłopców, dziewczynek, gejów, lesbijek, osób niebinarnych.

Historia japońskich filmów animowanych

Twórcami pierwszych filmów animowanych byli Ōten Shimokawa, Jun'ichi Kōuchi i Seitarō Kitayama. Swoje prace zaprezentowali w 1917 roku, a pięciominutowy film pt. „Opowieść o odźwiernym Mukuzō Imokawie” przeszedł do historii jako pierwszy reprezentant gatunku.

W latach 30. XX wieku aż do końca II wojny światowej gatunek anime był wykorzystywany przez rządzących w celach propagandowych, aby wzmacniać kult cesarza. W tych czasach popularne były filmy o Momotarō w reżyserii Mitsuyo Seo.

Rozwój anime w latach 60. XX wieku

Zaraz po II wojnie światowej dużym zainteresowaniem, również w Japonii, cieszyły się amerykańskie filmy animowane wytwórni Walta Disneya czy Warner Bros. Tymczasem w Japonii rozwija się manga – komiksy dla dzieci i dorosłych z charakterystyczną kreską.

Filmy anime jakie znamy dzisiaj ukształtowały się w latach 60. XX wieku. Najważniejsze tytuły z tamtego okresu to:

• Astro Boy (1963-1976) – serial animowany o robocie stworzonym przez naukowca na wzór swojego zmarłego syna na podstawie mangi autorstwa Osamu Tezuki,
• Sally czarodziejka (1966-1991) – serial anime na podstawie mangi z gatunku mahō-shōjo o przygodach czarodziejki wśród zwykłych ludzi. Komiks narysował Mitsuteru Yokoyama.
• Kimba, biały lew (1966-1967) – pierwszy w Japonii kolorowy serial animowany na podstawie mangi dla chłopców autorstwa Osamu Tezuki.

Pierwsze filmy anime w Polsce

Anime zostało spopularyzowana w Europie i Stanach Zjednoczonych w latach 80. XX wieku. W Polsce pojawiło się za sprawą serialu „Wojna planet/Załoga G” – bajka była emitowana w Japonii w latach 1972-1974, w Polsce premierowy odcinek można było obejrzeć w TP1 w letnim cyklu czwartkowych Teleferii w 1980 roku.

Najważniejsze filmy anime

Jak pisze Brian Ruh w rozdziale na temat anime w książce pt. „Directory of World Cinema: Japan” (Intellect, 2010):

Anime to jedyne w swoim rodzaju medium, za którego pośrednictwem reżyser może rzeczywiście rozwijać swój styl. (...)W przypadku anime ekranowe światy tworzy się absolutnie od zera, w związku z czym nawet najdrobniejszy szczegół trafiający do finalnej wersji filmu jest w jakimś sensie zamierzony. Umożliwia to twórcom autorskiego anime, jak Hayao Miyazaki, Mamoru Oshii czy Satoshi Kon, kreowanie dzieł składających się na spójną i oryginalną filmografię.

Poniżej przykłady najpopularniejszych dzieł.

Akira (1988) – anime o gangach motocyklowych na podstawie mangi seinen

Akcja filmu rozgrywa się w przyszłości w postapokaliptycznym świecie. W wyniku ogromnego wybuchu Tokio zostało zrównane z ziemią. Ulice pogrążonego w chaosie miasta opanowały gangi motocyklowe, a fanatycy religijny zwiastują nadejście mesjasza o imieniu Akira.

Ranny podczas potyczek z wrogim gangiem Tetsuo zostaje porwany przez wojsko. Trafia do laboratorium i zostaje poddany eksperymentom, dzięki którym zyskuje ponadprzeciętną siłę.

Film w reżyserii Katsuhiro Ōtomo zajmuje drugie miejsce w naszym rankingu najlepszych filmów o motocyklistach.

Grobowiec świetlików (1988) – wzruszający film o relacjach w obliczu zagrożenia życia

Akcja filmu rozgrywa się w czasie wojny. Trwa nalot na japońskie miasto portowe Kobe, Chłopiec o imieniu Seita i jego młodsza siostra Setsuko uciekają do schronu, w który mają spotkać się ze swoją matką. Chwilę przed ich dotarciem, schron zostaje zbombardowany.

Matka jest ciężko ranna, a ojciec walczy na morzu, więc rodzeństwo postanawia zamieszkać u ciotki. Nie znajduje tam jednak ciepła domowego ogniska. Seita i Setsuko uciekają od ciotki i postanawiają zamieszkać w bunkrze.

Film powstał w japońskim studiu Ghibli w reżyserii Isao Takahaty na podstawie opowiadań Akiyukiego Nosaki, w których autor odwołuje się do własnych wspomnień z II wojny światowej. Obraz został nagrodzony Błękitną Wstęgą (nagroda Stowarzyszenia Krytyków Filmowych z Tokio) w 1989 roku.

Księżniczka Mononoke (1997) – film o walce człowieka ze światem przyrody

Kiedy dzik o imieniu Nago atakuje wioskę, dzielny Ashitaka postanawia stanąć z nim do walki. Pokonuje zwierzęcego demona, ale w zamian musi spełnić jego warunek – ma udać się do miasta, z którego przybył Nago, aby dowiedzieć się, dlaczego został on zamieniony w dzika.

Ashitaka wyrusza w daleką podróż. W końcu przybywa do miasta, którego mieszkańcy wydobywają żelazo i wycinają lasy pod produkcję broni. W lesie spotyka San, wilczycę znającą ludzki język.

Film anime powstał w reżyserii założyciela studia Ghibli, Hayao Miyazakiego, otrzymał główną nagrodę Ryuu Masayuki na gali Japońskiej Akademii Filmowej i Błękitną Wstęgę z rąk Stowarzyszenia Krytyków Filmowych z Tokio w 1998 roku.

O tym tytule pisaliśmy także w zastawieniu najpiękniejszych filmów o ekologii.   

Metropolis (2001) – tragiczna opowieść o robotce uciekającej przed człowiekiem

Akcja filmu rozgrywa się w trzypoziomowym mieście przyszłości. Książę Red postanawia stworzyć robota, który będzie rządził metropolią. Tymczasem syn naukowca jest wielkim przeciwnikiem robotów. Kiedy powstaje robotka Tima, postanawia ją zniszczyć.

Fabuła do anime powstała w oparciu o film science fiction „Metropolis” (1926) w reżyserii Fritza Langa – więcej o tym tytule w rankingu najciekawszych filmów o przyszłości. Reżyseria: Rintarō.

Spirited Away: W krainie Bogów (2001) – poruszające anime odwołujące się do mitologii japońskiej

Główną bohaterką jest dziewczynka o imieniu Chihiro, która przez przypadek trafia do krainy duchów. Tam poznaje Haku, który najpierw przybiera postać chłopca, ale z czasem okazuje się, że potrafi zmieniać się także w inne stworzenia, na przykład w smoka.

Haku zaprowadza ją do swojej matki, bogini Yubaby, u której dziewczyna zostaje na służbie.

Film w reżyserii Hayao Miyazakiego zdobył wiele prestiżowych nagród:

• Złoty Niedźwiedź na festiwalu Berlinale w 2002 roku (najlepszy film animowany), 
• Oscar w 2003 roku – jako najlepszy długometrażowy film animowany,
• Saturn w 2003 (najlepszy film animowany),
• Critics' Choice w 2003 roku (najlepszy film animowany),
• cztery nagrody Annie w kategoriach: pełnometrażowy film animowany, za reżyserię, scenariusz i muzykę,
• Złoty Satelita w 2003 roku – jako najlepszy film animowany lub łączący w sobie różne media. 

Podział anime

Gatunek anime dzieli się na wiele różnych rodzajów, często ze względu na typ odbiorców lub rodzaj przedstawianych treści. Poniżej najbardziej popularne rodzaje filmów anime:

• sentai – to produkcje, w których główny bohater jest zbiorowy i najczęściej jest to „walcząca drużyna”, niektóre postacie mogą posiadać nadprzyrodzone umiejętności. Jego odmianą jest „super sentai” o przygodach i misjach superbohaterów,
• mecha – filmy anime osadzone w klimacie science fiction, opowiadające o walce robotów lub ludzi z robotami bądź humanoidami,
• shōnen – anime o chłopcach adresowane do chłopców, np. „Dragon Ball” lub „Pokémon”.
• mahō-shōjo – angielski termin to „magical girls”, co odwołuje się do głównych bohaterek, najczęściej nastolatek, które posiadają magiczne moce, jak w serialu „Czarodziejka z księżyca” (1992-1997),
• seinen – filmy i seriale anime dla starszej młodzieży,
• ecchi – anime dla dorosłych o zabarwieniu erotycznym, ale bez pokazywania stosunków płciowych, przykłady: „Green Green”, „Chobits”
• Hentai – termin stosowany w kręgu zachodnioeuropejskim na filmy pornograficzne w stylu anime, w języku japońskim słowo „hentai” oznacza „zboczeniec” i ma negatywne znaczenie. 

Źródła:

Bartłomiej Paszylk, Słownik gatunków i zjawisk filmowych, ParkEdukacja, Bielsko-Biała 2010, s. 167-168