Rocznicowa akcja społeczno-edukacyjna Żonkile już 19 kwietnia. Poznajmy Ambasadorki i Ambasadorów, program oraz motyw przewodni tegorocznej edycji!
Akcja Żonkile 2023: szczegóły, program
W środę, 19 kwietnia 2023 r. przypadnie 80. rocznica wybuchu powstania w getcie warszawskim – największego zbrojnego zrywu Żydów i Żydówek podczas II wojny światowej, a zarazem pierwszego powstania miejskiego w okupowanej Europie. Upamiętniając te wydarzenia, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN – już po raz jedenasty – organizuje akcję społeczno-edukacyjną Żonkile. W tym roku wyjątkową, wpisującą się w całoroczny program obchodów organizowanych przez Muzeum POLIN pod hasłem „Nie bądź obojętny”.
Do grona Ambasadorek i Ambasadorów akcji Żonkile w tym roku dołączyli:
-
oraz niezawodni wolontariusze: Patrycja, Kacper i Zygmunt.
Zaproszenie Muzeum przyjęła również Grupa Granica, która w prowadzonych przez siebie działaniach realizuje przypomniane przez Mariana Turskiego XI przykazanie „Nie bądź obojętny”. Honorową Ambasadorką akcji Żonkile jest Hanna Krall. Na motywach reportażu pisarki Muzeum przygotowało poruszającą animację dla uczniów i uczennic „Zdążyć przed Panem Bogiem” – jej premiera odbędzie się 19 kwietnia na kanale YouTube.
„Osiemdziesiąt lat temu w getcie warszawskim wybuchło powstanie. Na terenie getta ukrywało się wówczas 50 tysięcy osób. Wśród nich była 11-letnia Krystyna Budnicka. Jej cichy opór był tak samo ważny jak walka powstańców. 19 kwietnia pokażmy, że łączy nas pamięć o nich wszystkich i przypnijmy żonkil” – w przygotowanym przez Muzeum wideo zachęca Bartosz Gelner, jeden z Ambasadorów tegorocznej akcji.
Przesłanie „Łączy nas pamięć” towarzyszy „Żonkilom” od początku trwania akcji organizowanej przez Muzeum POLIN. W związku z rocznicą programowi obchodów oraz akcji Żonkile przyświecają również słowa tzw. XI przykazania „Nie bądź obojętny”, przypomniane przez Mariana Turskiego (podczas uroczystości odbywających się w 75. rocznicę wyzwolenia obozu Auschwitz-Birkenau w 2020 roku). Postawa ta jest bliska pani Wandzie Traczyk-Stawskiej, Ambasadorce tegorocznej akcji – uczestniczce powstania warszawskiego, które wybuchło w rok po powstaniu w getcie:
„W moim pojęciu każdy człowiek ma swoją godność. Bez względu na kolor skóry; na to, gdzie jest; na to, gdzie się urodził. Nieść chętną pomoc bliźnim to jest jedno. Ale oprócz tego: nie stój, nie patrz, tylko dawaj pomoc od razu – natychmiast, kiedy trzeba” – mówi Ambasadorka.
Fot. Materiały prasowe/Muzeum PolinWolontariusze na ulicach sześciu polskich miast. Tematem cywile
Pierwszy raz – i wyjątkowo – w historii akcji Żonkile wolontariusze będą rozdawać papierowe kwiaty także poza Warszawą. W 80. rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim akcja odbędzie się również w Łodzi, Krakowie, Wrocławiu, Białymstoku i Lublinie. 19 kwietnia wolontariuszy spotkamy na ulicach tych miast dzięki współpracy z Ośrodkiem „Brama Grodzka Teatr NN” w Lublinie, Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi, Fundacją Urban Memory we Wrocławiu, JCC w Krakowie oraz Centrum im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku.
„Łącznie ponad 3 tysiące wolontariuszek i wolontariuszy wyjdzie na ulice w Polsce, by wręczać przechodniom papierowe żonkile – symbol pamięci o bohaterkach oraz bohaterach powstania w getcie. Pragniemy wspólnie rozdać 450 tysięcy papierowych kwiatów. Liczba ta symbolizuje liczbę Żydówek i Żydów, którzy byli zamknięci w getcie warszawskim w momencie jego największego przeludnienia – wiosną 1941 roku” – mówi Zofia Bojańczyk, koordynatorka akcji Żonkile.
W dniu wybuchu powstania 19 kwietnia, w święto Pesach, na terenie getta przebywało już tylko 50 tysięcy osób. Byli wśród nich 20-letni Mietek Pachter, 21-letnia Mira Piżyc i 11-letnia Hena Kuczer (Krystyna Budnicka). Nie należeli do bojowców – jak wielu innych mieszkańców oraz mieszkanek getta. Ich cichy opór był jednak tak samo ważny, jak ten z bronią w ręku. Co stało się z dziesiątkami tysięcy osób, które w trakcie powstania zeszły do podziemi i przez wiele dni pozostały nieuchwytne? Na to pytanie możemy szukać odpowiedzi w programie Muzeum POLIN w kwietniu, a także przez cały rok.
Program wydarzeń w dniach 16-22 kwietnia – stacjonarnie i online
80. rocznica jest okazją, aby uczcić pamięć o osobach, które poniosły śmierć w getcie warszawskim oraz do posłuchania opowieści Ocalałych oraz ich potomków. W dniach 16-22 kwietnia w ramach akcji społeczno-edukacyjnej Żonkile nie zabraknie wydarzeń odbywających się na Muranowie – w miejscu, które przed wojną licznie zamieszkiwała warszawska społeczność żydowska – a także w gmachu Muzeum oraz online w Internecie.
Muzeum POLIN proponuje m.in. przyjrzenie się drugiej stronie pomnika Bohaterów Getta w Warszawie – mniej wyeksponowanej i mniej znanej. Zaprosi na koncerty: w Warszawie –„Łączy nas pamięć” (prawykonanie utworu Hani Rani powstałego na 80. rocznicę z Orkiestrą Sinfonia Varsovia) oraz na koncert symfoniczny w Tel Awiwie w siedzibie Filharmonii Izraelskiej pod batutą wybitnego polskiego dyrygenta Łukasza Borowicza.
Ponadto odbędą się spotkanie ze świadkinią historii, Krystyną Budnicką, jedną z ostatnich żyjących Ocalałych z warszawskiego getta, i uroczyste nadanie imienia Rodziny Kuczerów (rodziny pani Budnickiej) skwerowi przy ul. Anielewicza 10. Muzeum POLIN zaprosi także na wieczór z Hanną Krall i Mariuszem Szczygłem, a w programie uwzględni również premiery nowych filmów krótkometrażowych (w tym animowany film „Zdążyć przed Panem Bogiem” na motywach reportażu pisarki). Punktem kulminacyjnym muzealnych obchodów będzie otwarcie 18 kwietnia wystawy czasowej „Wokół nas morze ognia. Losy żydowskich cywilów podczas powstania w getcie warszawskim”, której autorką koncepcji jest prof. Barbara Engelking, kierująca Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN, a kuratorką Zuzanna Schnepf-Kołacz z Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Współorganizatorem wystawy jest Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce.
Od 9 do 23 kwietnia przy metrze Centrum zobaczymy mural wg projektu Adama Walasa upamiętniający cywilów przebywających w getcie warszawskim podczas powstania. To wizualna opowieść o bohaterach wystawy czasowej „Wokół nas morze ognia”.
Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN zachęca do upamiętnienia 80. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim w mediach społecznościowych przy użyciu hashtagów: #ŁączyNasPamięć i #AkcjaŻonkile.
A jak jeszcze można wziąć udział w akcji wirtualnie, niezależnie od miejsca zamieszkania? Podpowiedzi na POLIN | Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie.
Więcej o wystawie: Wystawa "Wokół nas morze ognia. Losy żydowskich cywilów podczas powstania w getcie warszawskim"
Więcej o akcji i programie: Akcja społeczno-edukacyjna Żonkile 2023
Dlaczego żonkile?
Jednym z ocalałych z getta był Marek Edelman, ostatni dowódca ŻOB. 19 kwietnia, w rocznicę powstania, składał bukiet żółtych kwiatów pod pomnikiem Bohaterów Getta na Muranowie. Żonkil stał się symbolem szacunku i pamięci o powstaniu. Organizowana przez Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN akcja ma na celu rozpowszechnianie tego symbolu oraz szerzenie wiedzy na temat samego powstania.
Akcja Żonkile na świecie
Z inicjatywy Prezydenta m.st. Warszawy Rafała Trzaskowskiego z okazji 80. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim Muzeum POLIN wyprodukuje 150 tysięcy dodatkowych (poza 450 tysiącami, które będą rozdawane w Polsce) papierowych kwiatów. Trafią one do gmin i organizacji żydowskich na całym świecie. Inicjatywę wsparł Ronald S. Lauder, przewodniczący Światowego Kongresu Żydów i członek Rady Muzeum POLIN. Światowy Kongres Żydów będzie jednocześnie partnerem tych działań. Razem z żonkilami do wspomnianych organizacji na świecie trafi również list zapraszający do włączenia się w obchody 80. rocznicy wybuchu powstania oraz broszura, dzięki której zagraniczni odbiorcy poznają lepiej akcję społeczno-edukacyjną Żonkile.
Powstanie w getcie warszawskim
W 1940 roku Niemcy ogrodzili murem część centrum Warszawy i stłoczyli tam prawie pół miliona Żydów ze stolicy i okolic. Uwięzieni w getcie, umierali wskutek głodu, chorób, niewolniczej pracy i ginęli w egzekucjach. Latem 1942 roku została zorganizowana Wielka Akcja Likwidacyjna. Niemcy wywieźli z getta do ośrodka zagłady w Treblince blisko 300 tysięcy Żydów. Wśród tych, którzy pozostali, narodziła się idea zbrojnego oporu. 19 kwietnia 1943 roku 2 tysiące Niemców wkroczyło do getta, by je ostatecznie zlikwidować. Przeciwstawiło się im kilkuset młodych ludzi z konspiracyjnych – Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) i Żydowskiego Związku Wojskowego (ŻZW).
Powstańcy, pod dowództwem Mordechaja Anielewicza, byli wycieńczeni i słabo uzbrojeni. Wielu wiedziało, że nie mają szans, ale wolało zginąć w walce, by ocalić swoją godność. Pozostali mieszkańcy getta, około 50 tysięcy cywilów, przez wiele tygodni ukrywało się w kryjówkach i bunkrach. Pomimo rozpaczy, samotności, głodu, pragnienia i strachu walczyli o każdy kolejny „dzień, godzinę, minutę”. Ich cichy opór był tak samo ważny, jak ten z bronią w ręku. Przez wiele dni pozostali nieuchwytni – zeszli do podziemi i nie podporządkowali się rozkazom Niemców. Przez cztery tygodnie Niemcy równali getto z ziemią, paląc dom po domu. Schwytanych bojowców i mieszkańców zabijali lub wywozili do obozów. 8 maja Anielewicz i kilkudziesięciu powstańców zostało otoczonych i popełniło samobójstwo. Nielicznym Żydom udało się wydostać kanałami z płonącego getta. 16 maja Niemcy na znak zwycięstwa wysadzili Wielką Synagogę przy ul. Tłomackie. Getto warszawskie przestało istnieć. Na jego terenie w gruzach pozostali już tylko nieliczni ukrywający się Żydzi.
„Gruzowcy” zmagali się z brakiem wody i jedzenia. Ginęli z wycieńczenia i chorób, rozstrzeliwani przez Niemców. Niewielu udało się przejść na drugą stronę muru. Ostatni opuścili „cmentarzysko getta” w styczniu 1944 roku.
