Hanna Skarżanka to jedna z najwybitniejszych polskich aktorek. Znamy ją z takich filmów, jak „Polowanie na muchy”, „Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz”, „Doktor Judym”, „Miś”, „Rok spokojnego słońca”. Zagrała mnóstwo ról teatralnych, o niektórych pisano, że są klasą dla siebie. Była z wyznania ewangeliczką, ale bardzo współpracowała z kościołem katolickim, przyjaźniła się z księdzem Jerzym Popiełuszką. Miała niezwykłe życie.
Hanna Skarżanka: nawet jej siostra nie wiedziała, że pracuje dla wywiadu
„Młoda, smukła, ładna, dobrze ubrana dziewczyna” – tak zapamiętał swoją podkomendną z Armii Krajowej Sergiusz Piasecki „Konrad”. Hanna Skarżanka urodziła się 8 marca 1917 roku w Mińsku, pochodziła z ziemiańskiej rodziny, jej ojciec, Piotr Skarga, był udziałowcem i dyrektorem towarzystwa ubezpieczeniowego przemysłu. Rodzina mieszkała w Warszawie, ale musiała się z niej wynieść gdy Piotr Skarga umarł. Warszawa stała się dla nich zbyt drogim miastem. Hanna miała młodszą siostrę, słynną później filozofkę Barbarę Skargę i brata Edwarda, który został aktorem, ale nie wybił się tak, jak siostra. Wcale nie było jasne, że Hanna zostanie aktorką.
Miała objąć rodzinny majątek, dlatego poszła na studia rolnicze na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. W podaniu pisała: „Do wykonywania zawodu rolnika skłania mnie chęć stworzenia placówki rolniczej na 15 hektarach, które odziedziczę po matce”. Jednak długo tam nie wytrzymała. Studiowała polonistykę, była także uczennicą Konserwatorium.
Jeszcze przed wojną Hanna zainteresowała się teatrem, Debiutowała w wileńskim Teatrze na Pohulance. Zdała egzaminy do Państwowego Studium Teatralnego w Warszawie. Miała studiować, ale plany te zburzył wybuch wojny we wrześniu 1939 roku. Hanna uczęszczała na zajęcie do podziemnego studium teatralnego. Zaangażowała się także w działalność konspiracyjną w Armii Krajowej.
Pracowała w Soldatenheimie (kasynie), jako kelnerka. Przez pewien czas była w kontrwywiadzie, od 1942 roku należała do Kedywu – czyli do kierownictwa dywersji okręgu wileńskiego AK. Miała pseudonimy „Aktorka” i „Niura”. W zaawansowanej ciąży brała udział w brawurowym odbiciu cichociemnego Eugeniusza „Freza” Chylińskiego z niemieckiego więzienia.
Na co dzień jej praca musiała być bardzo obciążająca, bo Hanna Skarżanka należała do pionu egzekucyjnego AK. Śledziła i zbierała informacje o Gestapowcach, by można było wykonać na nich wyrok. Sprawdzała, o której i gdzie się znajdują, jakimi chodzą ulicami, jakie mają zwyczaje. Jej siostra Barbara nie wiedziała, że Hanna jest w Kedywie, chociaż razem mieszkały. Dowiedziała się o tym przez przypadek. Barbara, która też działała w konspiracji, dostała meldunek podpisany „Aktorka” „Patrzę na charakter pisma i widzę, że napisała to moja siostra. W ten sposób dowiedziałam się o jej pracy w konspiracji”, wspominała Barbara.
Hanna Skarżanka: dwa szybkie śluby, szybko skończone związki
Była czarnowłosa, z czarnymi oczami. Może nie uchodziła za klasyczną piękność, ale miała niesamowitą charyzmę, klasę, wdzięk, osobowość. Iskrę w oku i chęć do zabawy. Pięknie śpiewała, między innymi cygańskie romanse. Jeszcze przed wojną, w 1938 roku Hanna Skarżanka wyszła za mąż po raz pierwszy. Jej wybrankiem został, bardzo przystojny por. Stefan Czernik pseudonim „Orwat”. Małżeństwo szybko się jednak rozpadło, już na początku wojny. Czernik był szefem oddziału łączności operacyjnej w Komendzie Wileńskiego AK. Miał tragiczne losy, aresztowany przez NKWD w 1945 roku, zmarł w sowieckim łagrze. To on wprowadził Hannę do konspiracji.
Drugim mężem aktorki został Bolesław Ćwieciński, ślub wzięli jeszcze w Wilnie w 1944 roku. Bolesław Ćwieciński był w wydziale Informacji i Propagandy komendy wileńskiego AK. Po wojnie pracował jako dziennikarz radiowy, scenarzysta, redaktor w Wytwórni Filmów Dokumentalnych. Ale i to małżeństwo szybko zostało zakończone.
Hanna urodziła córkę Ewę, rozwiodła się i wróciła do panieńskiego nazwiska. Była związana z Józefem Prutkowskim, aktorem i satyrykiem i młodszym od niej o kilkanaście lat Ryszardem Ostałowskim, aktorem, ojcem znanej dziennikarki Dominiki Ostałowskiej.
Zobacz też: Synowa Marty Lipińskiej to znana i ceniona aktorka. Nie każdy wiedział, że są rodziną
Hanna Skarżanka długo szukała siostry
Niektórzy wypominali Hannie Skarżance, że po wojnie wstąpiła do partii. Ale mówiono też, że zrobiła to, by odszukać i sprowadzić do Polski siostrę. Barbara wpadła w bolszewicką zasadzkę, została zesłana na Syberię, dekadę spędziła w łagrach i kołchozie. Wróciła do Polski w 1955 roku. Hanna Skarżanka wypisała się z partii w 1956 roku. Była także wzywana na UB w związku z egzekucją przez antykomunistyczne podziemie komunistycznego propagandzisty Stefana Martyki, w 1951 roku. Przesłuchiwano osoby, które znały Martykę z Wilna, m.in. Hannę Skarżankę, Hankę Bielicką, Mieczysławę Ćwiklińską.
Topless w służbie rewolucji
Życie jednak płynęło dalej. Hanna Skarżanka zamieszkała z matką i córką w Warszawie, na Mokotowie. Karierę filmową zaczęła robić w pierwszej połowie lat 50. XX wieku. To właśnie wtedy zagrała w "Piątce z ulicy Barskiej" czy "Pokoleniu". W ciągu swojej kariery zagrała mnóstwo ról filmowych i teatralnych. „Z Narodowego pamiętam ją jako Panią Soerensen w "Niemcach" Kruczkowskiego, z Ateneum jako Barbarę Stawrogin w "Biesach" Dostojewskiego, Brunhildę w "Ameryce" Kafki oraz śpiewającą cudownie "Walca katarynkowego" i "Bandurkę" w "Kramie z piosenkami". W Teatrze "Ateneum" świętowała 45-lecie pracy artystycznej. W Teatrze Studio zachwyciła mnie jako Pilar w "Komu bije dzwon" Hemingwaya”, wspominał aktor Witold Sadowy.
Z kolei do filmowych anegdot przeszła jej rola w filmie "Młodość Chopina" w reżyserii Aleksandra Forda, z 1951 roku. Skarżanka jako pierwsza polska aktorka pokazała nagi biust. Grała paryską robotnicę, z której żołnierz zrywa bluzkę i rani ją w pierś. Jerzy Urban wspominał: "W historii polskiego kina aktorce nazwiskiem Hanna Skarżanka przypada pionierska rola. Spod jej to bluzki wystrzeliła pierwsza naga pierś w filmie, który był nakręcony w PRL-u. Stało się to na barykadzie. Skarżanka dokonała inicjacji toplessu w służbie rewolucji".
Córka Ewa o matce: mało jej miałam dla siebie
Ona sama mówiła, że aktorstwo zabrało jej przyjemność bycia z dzieckiem. „Mało jej miałam dla siebie, ale taki już jest los aktorskich dzieci", przyznała po latach córka Ewa. Pamiętała jednak matkę, jako ciepłą i bliską sobie osobę. Przez lata matka i córka pisywały do siebie liściki, bo w codziennym życiu rozmijały się, Ewę wychowywała mama aktorki.
„Nie ma świąt, nie ma niedzieli, nie ma wieczoru, nie ma poranków dla dziecka. Są tylko próby. To wszystko pochłania człowieka”, mówiła Hanna Skarżanka w rozmowie z Polskim Radiem. I dodawała: „Nie jest tak, jak niektóre dziewczynki sobie myślą, że jako aktorki będą miały piękne toalety, będą sławne i podziwiane przez wszystkich, będą miały samochód i jeździły za granicę. Nie, aktorstwo to wielkie wyrzeczenia i ogrom pracy”.
Ewa Skarżanka
Klan Skarżanek
Ale dzięki niej powstał rodzinny, aktorski klan Skarżanek. Z córką Ewą spotkała się na planie głośnego filmu Andrzeja Wajdy „Polowanie na muchy”. Ewa zagrała w nim żonę głównego bohatera, uwodzonego przez Małgorzatę Braunek. Aktorkami zostały jej wnuczka Katarzyna i prawnuczka, Hanna Skarga.
W czasie stanu wojennego aktorka związała się z "Solidarnością" i kościołem. Poznała księdza Popiełuszkę, to on namówił ją, by organizowała przedstawienia teatralne w kościołach. Jego śmierć była dla niej strasznym szokiem. Z trudem się po tym podniosła. Organizowała koncerty, występowała w Muzeum Archidiecezjalnym. Chodziła na patriotyczne marsze, zwykle z Danutą Rinn u boku. Angażowała się w pracę społeczną, niosąc pomoc potrzebującym.
Jak wspominał Witold Sadowy, była osobą dobrą i wrażliwą. Za tę działalność Hanna Skarżanka była szykanowana przez SB. Zdarzało się, że gdy wyjeżdżała z programami, łapano ją na ulicy, odwożono na lotnisko i odstawiono samolotem do Warszawy. Aktorka była także regularnie wzywana na przesłuchania. Na scenie występowała do 1991 roku. Zmarła po długiej i ciężkiej chorobie w wieku 75 lat. Została pochowana na cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym w Warszawie. W 2005 roku zmarła jej córka Ewa Skarżanka
