"Żydzi muszą oddać swoje rowery, Żydom nie wolno do tramwaju, Żydom nie wolno na basen, a tym bardziej na korty tenisowe… Tak toczyło się nasze życie i nie było nam wolno tego ani tamtego" – tak brzmiał jeden z pierwszych wpisów w pamiętniku Anne Frank. To właśnie w takich okolicznościach narodziła się przyjaźń dwóch żydowskich dziewczynek, która swój tragiczny koniec miała w obozie koncentracyjnym. "Byłyśmy tylko dziećmi, nie miałyśmy pojęcia, że wkrótce spotka nas taki los", opowiadała Hannah Goslar, przyjaciółka Anne z dzieciństwa, która już wkrótce miała przerzucać paczki z jedzeniem umierającej z głodu przyjaciółce przez wielki mur otoczony drutem kolczastym...
Anne Frank i Hannah Goslar: historia wyjątkowej przyjaźni w czasach zagłady
Poznały się w 1934 roku w Amsterdamie. Ich mamy nie znały holenderskiego i kiedy spotkały się w sklepie spożywczym, zaczęły rozmawiać ze sobą po niemiecku. Od słowa do słowa i po chwili okazało się, że córka pani Frank jest tylko pół roku młodsza od córki pani Goslar. "Gdy następnego dnia mama przywiozła mnie do przedszkola, nie znałam nikogo, nie znałam języka, zobaczyłam wtedy tylko plecy Anne. Grała na dzwonkach i była do mnie odwrócona tyłem. Kiedy nasze spojrzenia się spotkały, wpadła mi w ramiona. Uściskałyśmy się i od tamtej pory byłyśmy przyjaciółkami”, wspomina Hannah Pick-Goslar w wywiadzie dla strony teacher.scholastic.com.
Rodziny obu dziewczynek spotkał podczas wojny bardzo podobny los. Rodzice Anne Frank – Edith i Otto, a także jej starsza siostra Margot opuścili opanowane przez nazistów Niemcy w 1934 roku i wyemigrowali do Holandii.
Hannah wychowała się w bardzo pobożnej żydowskiej rodzinie. Była córką Hansa Goslara, wiceministra spraw wewnętrznych i Ruth Judith Klee, nauczycielki. Po tym, jak w 1933 roku Adolf Hitler został kanclerzem Niemiec, Hans został zmuszony do porzucenia prestiżowej pracy rządowej i ostatecznie wyemigrował z żoną i córkami do Amsterdamu.
Hannah i Anne chodziły razem do VI Szkoły Montessori w Amsterdamie, a następnie do Liceum Żydowskiego. Spędzały ze sobą bardzo dużo czasu, grając w klasy, w kulki, skacząc na skakance, wpatrując się w gwiazdy i rozmawiając o chłopcach. Na pytanie, jaką osobą była Anne Frank, Hanneli Goslar odpowiedziała, że była bardzo niepokorną dziewczynką, która lubiła skupiać na sobie uwagę innych. Z drugiej strony normalną, jak cała reszta dzieci w jej wieku.
W tej samej rozmowie Hanneli porównała siebie i Anne do starszej siostry swojej przyjaciółki, Margot. "Była naprawdę wyjątkowa. Śliczna, posłuszna i przykładna w nauce. Anna i ja byłyśmy jej przeciwieństwem", opowiadała Goslar w wywiadzie dla teacher.scholastic.com. Mama Hanneli często komentowała zachowanie przyjaciółki swojej córki takim zdaniem: "Bóg wie wszystko, ale Anna wie wszystko lepiej", co bardzo dużo mówiło o brawurze i pewności swojego zdania nastolatki.
Anna z pewnością należała do wygadanych dzieci. Mówiła dużo i nie miała zahamowań przed wyrażaniem swoich opinii. Sporo też pisała. Najczęściej między lekcjami, jedną ręką zasłaniała strony notesu, a drugą tworzyła zapiski. Koledzy raz po raz zatrzymywali się przy niej i pytali: "Co piszesz?, a odpowiedź Anne zawsze brzmiała tak samo: „Nie twoja sprawa”. Jedna z pierwszych notatek Anne Frank w jej rozsławionym na cały świat pamiętniku, to właśnie niepozbawiony drobnych złośliwości opis wszystkich kolegów i koleżanek z klasy.
„Sądzę, że będę Ci mogła wszystko powierzyć, tak jak jeszcze nigdy nikomu, i mam nadzieję, że będziesz dla mnie wielkim oparciem”, napisała 12 czerwca 1942 roku w pamiętniku. „Aby to wyobrażenie długo wyczekiwanej przyjaciółki powiększyć jeszcze w mojej fantazji, nie chcę tak po prostu, jak każdy inny, umieszczać w tym dzienniku faktów, ale chcę mu pozwolić, aby sam był tą przyjaciółką, a ta przyjaciółka ma na imię Kitty”, pisała Anne.
Anne Frank
Przyjaźń w czasach okupacji
Przyjaźń Hannah i Anne rodziła się wśród okupowanej przez Niemcy Holandii, pośród coraz ostrzejszych ograniczeń wprowadzanych wobec Żydów. Od obowiązku noszenia gwiazdy Dawida, przez oddanie własnych rowerów, godzinę policyjną, aż po systematyczne wywożenie do obozów zagłady.
Czy trzynastolatki mogły podejrzewać, że już za chwilę zostaną rozdzielone na zawsze? "Nie sądziłyśmy, że będzie tak źle. Byłyśmy tylko dziećmi. Nigdy nie słyszałyśmy nazwy „obóz koncentracyjny” ani „Auschwitz”. Słyszało się o ludziach udających się do obozu pracy na wschodzie, ale to nam nic nie mówiło. Myślałyśmy, że naprawdę idą do pracy. Pewnie powinnyśmy były się domyślać, kiedy zaczęli zabierać ludzi ze szpitali. Ale nie wiedziałyśmy i nie uwierzyłybyśmy, gdyby ktoś nam wtedy powiedział, co się wydarzy", opowiadała Hannah Goslar. Ostatecznie przyjaciółki zostały rozdzielone w lipcu 1942 roku.
"Moja najlepsza przyjaciółka Anne Frank" w reżyserii Bena Sombogaarta
Rodzina Anne całą nadzieję na ratunek pokładała w emigracji do Szwajcarii. Hannah znała plany rodziny Franków i bardzo im kibicowała, jednocześnie mając spore wątpliwości, czy uda im się tego dokonać. Przekroczenie granic Szwajcarii dla żydowskiej rodziny graniczyło z cudem. Jednak kiedy Hanneli dowiedziała się od lokatorki Anne, że cała rodzina wyjechała, odetchnęła z ulgą, że przyjaciółka ma szansę na przeżycie.
W rzeczywistości rodzina Frank otrzymała wezwanie do stawienia się w siedzibie SS. Był 8 lipca 1942 roku. Następnego dnia Anne wraz z rodzicami, siostrą i czwórką znajomych udaje się do kryjówki małego domu w Amsterdamie, kilka ulic dalej od ich mieszkania, w której spędzą najbliższe dwa lata. To właśnie tam powstaną najważniejsze wpisy do dziennika nastolatki.
"Moja najlepsza przyjaciółka Anne Frank" w reżyserii Bena Sombogaarta
W tym czasie mama Hanneli była w ciąży i rodzina Goslar nie szukała dla siebie ukrycia. "Poza tym, żeby się ukryć, trzeba było mieć sporo pieniędzy na jedzenie. Ludzi, którzy zapewniali schronienie, nie stać było na wyżywienie całych rodzin", opowiadała Pick-Goslar.
Po tym jak mama dziewczynki zmarła podczas porodu swojego trzeciego dziecka, SS przyszło po resztę rodziny Hannah w czerwcu 1943 roku. Wszyscy trafili do obozu Bergen-Belsen. Ten sam los czekał Anne Frank i jej siostrę ponad rok później, w sierpniu 1944 roku. Resztę rodziny Frank wysłano do Auschwitz. To właśnie w strasznych warunkach obozu koncentracyjnego losy dziewczynek ponownie się złączą.
Czytaj także: Zofia Czerwińska: „Leżałam w bezruchu cała w jego krwi, a dookoła świstały kule”
Anne Frank i Hannah Goslar: obóz koncentracyjny
Hannah, jej młodsza o 12 lat siostra Gabi, ojciec i dziadkowie trafili do tzw. obozu wymiany. Tacie dziewczynki udało się zdobyć paszporty i dokumenty, dzięki którym mogli zostać wymienieni na niemieckich jeńców wojennych. "Ze względu na papiery i paszporty nie zostaliśmy wysłani do obozów zagłady, takich jak Auschwitz i Sobibor. W przeciwieństwie do innych więźniów nie dostaliśmy numerów na ramionach, nie goliliśmy się, nie zabrali nam bagażu, który przywieźliśmy z domu. Nie rozdzielili nas. Ludzie umierali z głodu i na tyfus, ale nie zabijano ich", opowiadała o swoim pobycie w obozie Hannah.
Tuż za murem, w warunkach znacznie gorszych i mniej "uprzywilejowanych" więziona była Anne Frank. Oddzielona od reszty swojej rodziny, została przy niej tylko starsza siostra Margot. Dziewczynki były wygłodzone, osłabione i chore. Kiedy przyjaciółkom udało się porozumieć przez wielkie ogrodzenie wypełnione sianem i zakończone drutem kolczastym, Hannah wiedziała, że musi pomóc Anne.
"Kiedy powiedziałem ludziom, że moja przyjaciółka jest w znacznie gorszym stanie niż my, cztery lub pięć osób dało mi coś małego. Szwedzki chleb, suszone śliwki, skarpetki...", wspominała Hanelli. Dodatkowo w tym samym czasie udało jej się zdobyć dwie małe paczki żywności od Czerwonego Krzyża. Hannah Goslar ryzykując własnym życiem, przerzucała jedzenie na drugą stronę obozu. Miała nadzieję, że to pomoże Anne przetrwać i że niedługo się spotkają. Liczyły na rychłe wyswobodzenie.
Hannah wraz z rodziną mieli zostać wymienieni na jeńców i puszczeni wolno. Tak się jednak nie stało. Po tym jak ojciec dziewczynki zmarł, obiecana wymiana została odwołana. Siostry Goslar jako jedyne z całej rodziny przetrwały 14 miesięcy pobytu w obozie Bergen-Belsen. Anne i jej siostra Margot zmarły po drugiej stronie muru na tyfus w marcu 1945 roku, zaledwie miesiąc przed wyzwoleniem...
Przeczytaj także: Przejmujące wspomnienia Wandy Traczyk-Stawskiej: „Wiedziałam, ze zaraz granat mnie rozerwie”
„Moja najlepsza przyjaciółka Anne Frank”
Reżyser Ben Sombogaart przedstawił historię wyjątkowej przyjaźni Anne i Hanneli w swoim najnowszym filmie „Moja najlepsza przyjaciółka Anne Frank”. Ta oparta na prawdziwych wydarzeniach opowieść osadzona jest na dwóch płaszczyznach: w okupowanym przez nazistów Amsterdamie i obozie koncentracyjnym Bergen-Belsen, miejscu ponownego, ale też ostatniego spotkania przyjaciółek. "Podejście filmu Sombogaarta do Holokaustu jest nieco niekonwencjonalne w porównaniu do dotychczasowych produkcji na ten temat. Reżyser postanawia obserwować jedną z największych tragedii w historii ludzkości przez pryzmat przyjaźni", czytamy na stronie netflix-news. Jest to jeden z głównych zarzutów co do holenderskiej produkcji, która poniekąd "łagodzi okropności Holokaustu". Ben Sombogaart pozostał jednak wierny głównym wydarzeniom w życiu dziewczynek. Podstawę historii stanowią słynne dzienniki tytułowej bohaterki oraz świadectwo Hannah Goslar, która dziś, tak jak jej siostra Gabi, żyje w Izraelu.
"Moja najlepsza przyjaciółka Anne Frank" w reżyserii Bena Sombogaarta
