Zanim Maria Juszkiewiczowa została żoną Józefa Piłsudskiego, o jej względy zabiegał jego wieloletni polityczny przeciwnik Roman Dmowski. Przez kilka lat tworzyła z mężem szczęśliwe małżeństwo, lecz z czasem Piłsudski porzucił ją dla Aleksandry Szczerbińskiej. Nigdy nie zgodziła się na rozwód, nawet gdy na świat zaczęły przychodzić pozamałżeńskie dzieci Ziuka.
Maria Juszkiewiczowa: kim była?
Maria Kazimiera Koplewska przyszła na świat w 1865 r. w Wilnie jako córka cenionego wileńskiego lekarza Konstantego Koplewskiego i Ludmiły z Chomiczów. Wiadomo, że miała starszą o siedem lat siostrę Konstancję, która wyszła za mąż za Cypriana Zaniewskiego, choć zapewne jej rodzeństwo było znacznie liczniejsze. Dzięki pozycji swojego ojca rozpoczęła w 1881 r. studia medyczne na Kursach Wyższych Żeńskich im. Bestużewa w Petersburgu, które miały charakter uniwersytetu dla kobiet. Mieszkała w tym czasie między innymi z Marią Arciszówną, której narzeczonym był Józef Łukaszewicz, współuczestnik nieudanego zamachu na życie cesarza Rosji Aleksandra III z marca 1887 r.
Już w czasie studiów Koplewska aktywnie zaangażowała się w działalność ruchu społeczno-narodowego, a z czasem dołączyła do pierwszej polskiej partii robotniczej Socjalno-Rewolucyjnej Partii Proletariat zwanej Wielkim Proletariatem. Jednocześnie pracowała jako nauczycielka. W 1883 r. poślubiła inżyniera Mariana Juszkiewicza, pracownika rosyjskiego ministerstwa komunikacji w Petersburgu. W 1885 r. została uwięziona za swoją działalność w Proletariacie, choć źródła nie przekazały miejsca jej osadzenia. Po uwolnieniu zamieszkała wraz z mężem w Wilnie, gdzie w 1889 r. urodziła się jedyna córka pary Wanda. Niedługo po przyjściu na świat dziecka małżeństwo Juszkiewiczów zaczęło się jednak psuć, a po kilku latach rozpadło się – jak przekazują dokumenty – „z winy męża”.
Czytaj także: Żony zdradzał, kochanki popełniały samobójstwa… Józef Piłsudski, jakiego nie znacie!
Maria Piłsudska, de domo Koplewska, primo voto Juszkiewicz, pierwsza żona Józefa Piłsudskiego
Maria Juszkiewiczowa: „Piękna Pani”
Po rozstaniu z mężem i przeprowadzce na teren Królestwa Polskiego Maria Juszkiewiczowa zaangażowała się w działalność ruchu robotniczego i Polskiej Partii Socjalistycznej. Znana była nie tylko z wyjątkowej odwagi, ale i nietuzinkowej urody – koledzy z konspiracji nazywali ją „Piękną Panią” lub „P.P. bez S.”, nawiązując do organizacji, z którą przez wiele lat była związana. Działacz Narodowej Demokracji Józef Hłasko wspominał ją po latach: „Była to kobieta bardzo ładna i sympatyczna, o wybitnej inteligencji i nadzwyczajnym uroku. […] Podobała mi się bardzo, ale nie żywiłem żadnych co do niej złudzeń i zadawalam się całkowicie jej przyjacielskim do mnie stosunkiem. Byłem szczęśliwy, że mogłem ją i jej córeczkę gościć czas jakiś u mej matki w Przesiemieńcach”.
Jednym z jej licznych adoratorów był też… współzałożyciel Narodowej Demokracji Roman Dmowski, który w latach 1893–1894 przyjeżdżał potajemnie do niej do Wilna z łotewskiej Mitawy. Polityk i publicysta Jędrzej Giertych tak pisał o Dmowskim: „Przebywając na – niegroźnym – wygnaniu w Mitawie, zrobił stamtąd kiedyś wycieczkę do Wilna i wtedy panią Koplewską poznał i spędził z nią jedną czy też kilka nocy w Hotelu George’a”. Ostatecznie jednak serce Marii z Koplewskich Juszkiewiczowej zdobył polityczny przeciwnik lidera Endecji.
Jeszcze w czasie swojej działalności konspiracyjnej w Wilnie Juszkiewiczowa poznała bowiem jednego z najważniejszych członków Polskiej Partii Socjalistycznej i redaktora „Robotnika” Józefa Piłsudskiego, za którego wyszła za mąż 15 lipca 1899 r. w kościele ewangelicko-augsburskim w Paproci Dużej. Po ślubie małżonkowie zamieszkali w Łodzi, a w ich mieszkaniu przy ul. Wschodniej 19 została urządzona nielegalna drukarnia „Robotnika”, którą Józef nadzorował pod pseudonimem konspiracyjnym „Wiktor”. Piłsudscy ukrywali też w swoim mieszkaniu współpracowników i nielegalnych działaczy PPS. Kiedy w 1900 r. działalność niepodległościowa pary została zdemaskowana przez władze rosyjskie, Maria i jej mąż zostali osadzeni najpierw w więzieniu carskim w Łodzi, a następnie w Cytadeli Warszawskiej, gdzie spędzili w X Pawilonie aż jedenaście miesięcy.
Po wyjściu na wolność Juszkiewiczowa-Piłsudska cały czas towarzyszyła mężowi w jego działalności niepodległościowej, między innymi w czasie rewolucji w 1905 r., gdy Józef zaczął kierować Organizacją Spiskowo-Bojową PPS. W kolejnych latach przebywała zaś z Piłsudskim we Lwowie i w Krakowie. „W domu swym wytwarza ognisko, skupiające wszystkich pracujących w ruchu rewolucyjnym: jednych ekwipując, wysyła do kraju, innym udziela w gościnnym swym domu schronienia, a w razie potrzeby przewozi przez kordon graniczny bibułę i broń” – opisywał jej zaangażowanie dziennik „Robotnik” w pośmiertnym wspomnieniu. Kiedy zaś wybuchła I wojna światowa, żona Piłsudskiego aktywnie wspierała działalność Legionów Polskich, organizując pomoc i opiekę dla walczących żołnierzy.
Czytaj także: Oto tajemnica wąsów Józefa Piłsudskiego… Co Marszałek starał się ukryć przed kobietami?
Maria Piłsudska, pierwsza żona Józefa Piłsudskiego. Około 1910 roku
Maria Juszkiewiczowa: żona do końca
W czasie I wojny światowej małżeństwo Piłsudskich istniało już jednak tylko na papierze, ponieważ od 1907 r. przyszły marszałek Polski żył w nieformalnym związku z Aleksandrą Szczerbińską. Maria Juszkiewiczowa-Piłsudska nigdy nie zgodziła się na rozwód z mężem, nawet kiedy Szczerbińska urodziła mu dwie córki – w 1918 r. Wandę, a w 1920 r. Jadwigę. Sama przeżyła w swoim życiu ogromną tragedię, ponieważ jej jedyna córka Wanda Juszkiewiczówna zmarła w 1908 r. w wieku zaledwie dziewiętnastu lat. Była ona miłością życia jednego z najbliższych współpracowników Piłsudskiego Walerego Sławka, który po śmierci ukochanej już nigdy nie związał się z żadną kobietą.
Maria Juszkiewiczowa-Piłsudska z wielką radością i entuzjazmem przyjęła odrodzenie się niepodległego państwa polskiego po 123 latach zaborów. Kiedy 29 listopada 1918 r. Józef Piłsudski został Naczelnikiem Państwa, to właśnie Maria, a nie Aleksandra była oficjalnie tytułowana Naczelnikową. Z czasem zaczęła podupadać na zdrowiu, lecz mimo to do końca zachowywała pogodę ducha. „Optymizm i wiara w dobrą przyszłość znamionowały śp. Naczelnikową do ostatnich chwil życia. Nikt nie przypuszczał, że to szlachetne życie zbliża się do kresu. Przed kilku miesiącami zapadła na zapalenie opłucnej, do czego przyłączyły się potem różne komplikacje i niemoc sercowa, które sprowadziły przedwczesny zgon” – opisywał ostatnie miesiące jej życia dziennik „Nowa Reforma”.
Maria z Koplewskich primo voto Juszkiewiczowa secundo voto Piłsudska zmarła 17 sierpnia 1921 r. w Krakowie w wieku 56 lat. Jej ciało zostało przewiezione do Wilna, gdzie pochowano ją na cmentarzu Na Rossie. Wcześniej znalazły tam miejsce wiecznego spoczynku jej matka i córka. „Zmarła posiadała nieskazitelny charakter, pełen poświęcenia, odznaczała się wysoką inteligencją, głębokim patriotyzmem i szczerym przywiązaniem do ruchu robotniczego. […] Śmierć jej wzbudziła prawdziwy żal i głęboki smutek wśród tych, którzy ją znali i z którymi w walce o ideę w jednym kroczyła szeregu. Wspomnienie jej będzie żyło wśród mas robotniczych” – tymi słowami żegnał ją „Robotnik”. Józef Piłsudski nie wziął udziału w pogrzebie żony (reprezentował go młodszy brat Jan), a zaledwie dwa miesiące po jej śmierci ożenił się w Belwederze z Aleksandrą Szczerbińską, która wiernie towarzyszyła mu do ostatnich dni jego życia.
Czytaj także: Sienkiewicz był po uszy zakochany w Modrzejewskiej. Czy mieli syna? Od plotek aż huczało
Józef Piłsudski, druga żona Aleksandra ze Szczerbińskich Piłsudska, córki Jadwiga i Wanda, 1925 rok
Józef Piłsudski, fotografia portretowa, około 1914 roku
