W 1605 r. król Polski Zygmunt III Waza ożenił się z arcyksiężniczką austriacką Konstancją Habsburżanką. Nowej królowej towarzyszyły w podróży do Polski liczne damy dworu, z których jedna… miała bujną brodę.
Helena Antonia: kim była?
Ową tajemniczą brodatą dwórką, którą Konstancja Habsburżanka zapragnęła zabrać ze sobą do Polski, była Helena Antonina. Przyszła ona na świat w biskupstwie Lüttich, czyli w dzisiejszym Liège. Jej nazwisko nie jest znane, chociaż w niektórych źródłach można znaleźć informację, że brzmiało ono Galecka, co świadczyłoby o jej polskim lub przynajmniej słowiańskim pochodzeniu.
Dokładniejszych informacji o dzieciństwie i młodzieńczych latach Heleny Antonii dostarcza dopiero pochodząca z początków XIX stulecia kronika Christiana Augusta Vulpiusa. Kiedy dziewczynka miała dziewięć lat, jej rodzice z niepokojem zauważyli, że na jej twarzy zaczęło pojawiać się męskie owłosienie. Początkowo próbowali golić nadmiarowy zarost, lecz ten rósł wówczas jeszcze gęściejszy.
Dziś wiadomo już, że Helena cierpiała najprawdopodobniej na hirsutyzm, czyli chorobę spowodowaną nadmiernym poziomem męskich hormonów. W XVII wieku kobiety w jej sytuacji uważano jednak za wybryki natury i obwożono po świecie jako jarmarczną atrakcję.
Niezamożni rodzice Heleny długo zastanawiali się, co zrobić z „kłopotliwym” dzieckiem. W końcu skontaktowali się z Ernestem Wittelsbachem – biskupem Lüttich, arcybiskupem Kolonii i księciem bawarskim w jednej osobie – i… podarowali mu swą córkę o „kasztanowej brodzie” w prezencie. Po kilku miesiącach Wittelsbach oddał Helenę pod opiekę arcyksięcia austriackiego Karola, ojca Konstancji Habsburżanki, czyli przyszłej żony Zygmunta III. Tak niewiasta z brodą trafiła z Lüttich na dwór Habsburgów w Grazu w Styrii.
Czytaj także: Plotkowano, że urodziła małpkę, a ona ciężko chorowała. Dramat Marii Tudor
Helena Antonia z Liege
Helena Antonia: na dworach Habsburgów i Wazów
Po przedwczesnej śmierci arcyksięcia Karola Heleną Antonią zaopiekowała się wdowa po nim, arcyksiężna Maria Anna, która darzyła swą brodatą dwórkę dużą życzliwością. „Była bardzo zdrowa, przyjacielska, łagodna, zręczna i doświadczona w wielu pracach, miała także wiele rozumu. Jej twarz była podłużna i drobna, miała błyszczące czarne oczy, czerwone policzki; a w wieku osiemnastu lat broda sięgała jej do piersi. Odziana w strój kobiecy z tamtych czasów nosiła się przeważnie na zielono, ozdobiona złotym łańcuszkiem” – opisywał Helenę Christian August Vulpius.
W 1595 r. szesnastoletnia wówczas Helena Antonia została sportretowana przez jednego z nadwornych malarzy, a w ciągu kolejnych kilku lat doczekała się jeszcze trzech portretów pędzla Johannesa Löseliusa, Dominika Custosa i Ulisse’a Aldrovandiego. Można więc śmiało powiedzieć, że brodata dama cieszyła się na dworze dużym zainteresowaniem, a jej specyficzna uroda intrygowała artystów z całej Europy. Niemiecki medyk Johannes Schenck von Grafenberg podchodził jednak do Heleny z niechęcią i wstrętem, twierdząc, że „kobieta z natury jest delikatna i czarująca, a jeżeli posiada nadmierne owłosienie, jest potworem”. Niestety opinia zaprezentowana przez Schencka von Grafenberga nie była w owym czasie odosobniona.
Czytaj także: Cecylia Beydale: córka księżnej Czartoryskiej nie znała swojego pochodzenia. Prawda zniszczyła jej życie
Helena Antonia z Liege
Helena Antonia: od dwórki do atrakcji dla gawiedzi
Kiedy w grudniu 1605 r. arcyksiężniczka Konstancja Habsburżanka wychodziła za mąż za króla Polski Zygmunta III Wazę, zabrała ze sobą do Krakowa najbliższe jej dwórki. Królewskie zaślubiny poprzedził triumfalny wjazd monarchy i jego narzeczonej do Krakowa w towarzystwie przedstawicieli królewskiego dworu, polskiej szlachty i wojska. Wielkie wydarzenie zostało uwiecznione przez anonimowego malarza na Rolce sztokholmskiej zwanej również Rulonem polskim. Na liczącym ponad 16 metrów długości dziele sztuki widać również Helenę Antonię, która towarzyszyła Konstancji w podróży do Polski.
Nie zachowały się dokładniejsze informacje na temat pobytu dwórki z brodą w naszym kraju, lecz na pewno wzbudziła ona duże zainteresowanie polskiej szlachty, która lubiła obserwować rozmaite „cuda natury” czy raczej „dziwadła”, bo tak niestety w owym czasie postrzegano karłów czy kobiety z brodą. Nie wiadomo, jak długo Helena przebywała w otoczeniu królowej Konstancji, lecz z czasem opuściła dwór i postanowiła się usamodzielnić.
W 1621 r. Helena Antonia pojawiła się we Wrocławiu, gdzie ponownie wzbudziła zainteresowanie dwóch malarzy, który postanowili ją sportretować. W czerwcu 1700 r. wrocławski kupiec Gottfried Springer opatrzył jeden z obrazów następującym podpisem: „Portret panny Heleny Antonii urodzonej w biskupstwie Lüttich z dużą brodą, która to w r. 1621 przyjechała do Wrocławia i ukazała się publicznie”. W czasie owego pokazu mieszkańcy miasta kpili sobie z Heleny, twierdząc, że broda urosła jej z rozpaczy, ponieważ… żaden mężczyzna nie chciał pojąć jej za żonę.
Los nie był więc łaskawy dla Heleny Antonii, która nie uniknęła łatki jarmarcznej atrakcji, ukazującej się żądnej wrażeń gawiedzi. Nie wiadomo, jak potoczyły się jej losy po wrocławskim występie z 1621 r. Pamiątką po niezbyt szczęśliwym życiu kobiety z brodą są natomiast jej liczne portrety, z których dwa znajdują się w Muzeum Narodowym we Wrocławiu.
Czytaj też: Katarzyna Habsburżanka. Ze strachu przed mężem zaszła w ciążę urojoną
Konstancja Habsburżanka, 1588-1631
