Najlepsze lata dla kina gangsterskiego przypadają na lata 90. XX w. Jednak w zestawieniu filmów o mafii sięgniemy trochę głębiej. Zaczniemy od lat 50., w których powstają pierwsze historie o największych amerykańskich przestępcach, takich jak Al Capone czy John Dillinger. Poprzez filmy o prawdziwych bohaterach, takich jak Bonnie i Clyde, oraz fikcyjnych – jak Vito i Michael Corleone, przejdziemy do współczesnych filmów o mafii w gwiazdorskim wykonaniu.
Spis treści:
- Al Capone (1959) – klasyka filmów o mafii
- Bonnie i Clyde (1967) – romantyczna opowieść o parze gangsterów
- Ojciec chrzestny (1972) – najlepszy film o włoskiej mafii
- Człowiek z blizną (1983) – film o mafii Tony’ego Montany
- Chłopcy z ferajny (1990) – film o mafii Martina Scorsese
- Psy (1992) – najlepszy polski film gangsterski
- Wrogowie publiczni (2009) – film o legendarnych mafiozach z lat 30. XX wieku
- Irlandczyk (2019) – nowy film o mafii z fenomenalną obsadą
- Pozostałe filmy o mafii, które warto obejrzeć
Al Capone (1959) – klasyka filmów o mafii
Przegląd zaczniemy od historii gatunku. Pierwsze filmy gangsterskie pojawiły się już w latach 30. XX wieku. Jednak większe zainteresowanie przypada na lata 50, kiedy powstaje „Al Capone” w reżyserii Richarda Wilsona.
Jest to pierwsza filmowa biografia, która przybliża sylwetkę słynnego amerykańskiego gangstera. Al Capone urodził się w 1899 r. w Stanach Zjednoczonych (jego rodzice wyemigrowali z Neapolu). Prowadził działalność przestępczą w Nowym Jorku, a następnie w Chicago. Do więzienia o zaostrzonym rygorze w Alcatraz trafił w 1932 r. Kilka lat później (w 1939 r.) został zwolniony. Od tego czasu mieszkał na Florydzie. Zmarł w 1947 r. na zapalenie płuc (lub syfilis jak podają inne źródła).
Film opowiada o działalności Alego Capone (Rod Steiger) w czasach prohibicji. Fabuła rozpoczyna się w 1919 r. Młody gangster przyjeżdża do Chicago, by pracować dla Johnny’ego Torrio, szefa lokalnej mafii.
Biografia Capone otrzymała nagrodę specjalną na MFF w Locarno w 1959 r. Ocena na Filmwebie: 7,3.
Bonnie i Clyde (1967) – romantyczna opowieść o parze gangsterów
To film na faktach, który nawiązuje do legendarnych postaci z lat 30. XX w. Bonnie Elizabeth Parker (Faye Dunaway) urodziła się w 1910 r. Była inteligentną, młodą i atrakcyjną kobietą. Clyde Barrow (Warren Beatty) był od niej o rok starszy. Działalność przestępczą zaczęli od drobnych kradzieży, za które Clyde trafił na dwa lata do więzienia. Bonnie pomogła mu uciec. Od tego momentu tworzyli nierozłączny duet, a z czasem zaczęli brać udział w poważniejszych akcjach. Zginęli w strzelaninie z policją w 1934 r, mając 24 i 25 lat.
„Bonnie i Clyde” w reżyserii Arthura Penna to gangsterski film o miłości, który stał się prekursorem wielu produkcji w późniejszych latach. W 2013 r. powstał miniserial o parze gangsterów (pod tym samym tytułem).
Film z 1967 zdobył dwie oscarowe statuetki (1968) w kategoriach: najlepsza aktorka drugoplanowa (Estelle Parsons) i najlepsze zdjęcia (Burnett Guffey). Odtwórczyni głównej roli otrzymała także nagrodę BAFTA za najbardziej obiecujący debiut.
Ocena na Filmwebie: 7,5.
Ojciec chrzestny (1972) – najlepszy film o włoskiej mafii
Lata 70. zdecydowanie należą do włoskiej mafii i rodziny Corleone. Film rozpoczyna wesele Connie (Talia Shire), córki Vita Corleone (Marlon Brando) z Carlem Rizzi (Gianni Russo). Stopniowo poznajemy kolejnych bohaterów, którzy mają kluczowe znaczenie dla fabuły.
Jednym z gości weselnych jest Johnny Fontane (Al Martino), któremu ojciec chrzestny załatwia rolę w filmie. Jest także Sonny (James Caan) – wbrew ojcu zainteresowany importem i dystrybucją heroiny. W końcu pojawia się także Michael Corleone (Al Pacino), który zapewnia swoja partnerkę, Kay Adams (Diane Keaton), że nie jest taki jak reszta rodziny.
Film „Ojciec chrzestny” powstał na motywach powieści Maria Puzo. Amerykański pisarz włoskiego pochodzenia uczestniczył także przy pisaniu scenariusza. Pełna inteligentnych zagrywek i zwrotów akcji fabuła została doceniona przez krytyków. W 1973 r. film w reżyserii Francisa Forda Coppoli otrzymał Oscara i Złote Globy za najlepszy scenariusz adaptowany.
Ocena na Filmwebie: 8,6.
Historia włoskiej mafii doczekała się kontynuacji:
- Ojciec chrzestny 2 (1974) – film opowiada o początkach działalności Vita Corleone (Robert De Niro) w Stanach Zjednoczonych. Historia ojca zestawiona jest z opowieścią o synu, Michaelu Corleone (Al Pacino), która dba o interesy rodziny 40 lat później,
- Ojciec chrzestny 3 (1990) – późna historia Michaela Corleone (ponownie Al Pacino), który chce zalegalizować działalność rodziny.
Wszystkie części wyreżyserował Francis Ford Coppola na podstawie scenariuszy, napisanych razem z autorem książki.
Człowiek z blizną (1983) – film o mafii Tony’ego Montany
Dziesięć lat później powstaje kolejny gangsterski przebój – „Człowiek z blizną” w reżyserii Briana De Palmy. Jest to remake jednego z pierwszych filmów o mafii z 1932 r. (pod tym samym tytułem, w reżyserii Howarda Hawksa). Film opowiada o przestępczej karierze kubańskiego uchodźcy, Tony’ego Montany (Al Pacino).
Początkowo Tony i jego wspólnik, Manny (Steven Bauer) pracują dla Franka Lopeza (Robert Loggia), szefa narkotykowego gangu. Jednak Montana ma większe ambicje. Planuje przejąć imperium Lopeza i zdobyć jego kobietę, Elvirę (Michelle Pfeiffer).
Film „Człowiek z blizną” znalazł się na liście 10. najlepszych filmów Amerykańskiej Instytutu Filmowego w 2008 r. W zestawieniu 100. najlepszych filmowych kwestii (również Amerykańskiego Instytutu Filmowego) znalazły się słowa wypowiadane przez Ala Pacino:
Say hello to my little friend!
Ocena na Filmwebie: 8,3.
Chłopcy z ferajny (1990) – film o mafii Martina Scorsese
W latach 90. powstało wiele dobrych filmów gangsterskich, a wśród nich nagrodzony Oscarem – „Chłopcy z ferajny” w reżyserii Martina Scorsese. To historia oparta na faktach, której głównym bohaterem i narratorem jest Henry Hill (Ray Liotta). Już jako nastoletni chłopak podziwiał życie mafiozów. Rzuca szkołę i zdobywa protekcję lokalnego bossa.
Henry przyjaźni się z tytułowymi chłopcami z ferajny – Jamesem Conwayem (Robert De Niro) i Tommym DeVito (Joe Pesci). Henry marzy o tym, aby być jak James. Chcąc zabłysnąć w mafii, angażuje się w handel narkotykami.
Film pokazuje życie gangsterów bez upiększeń i wzniosłych haseł. Scenariusz bazuje na motywach książki Nicholasa Pileggiego (literatura faktu). W 1991 r. film został nagrodzony Oscarem – statuetkę odebrał Joe Pesci za najlepszą rolę drugoplanową. Film otrzymał także pięć nagród BAFTA (również w 1991 r.) w kategoriach:
- najlepszy film,
- najlepszy reżyser,
- najlepszy scenariusz adaptowany,
- najlepsze kostiumy,
- najlepszy montaż.
Ocena na Filmwebie: 8,3.
Zobacz także: Filmy lat 90. – najlepsze tytuły z różnych gatunków
Psy (1992) – najlepszy polski film gangsterski
„Psy” w reżyserii Władysława Pasikowskiego to kultowy film o mafii, który powstał tuż po zmianie ustrojowej w Polsce. Fabuła rozgrywa się wokół dwóch głównych bohaterów. Są to byli funkcjonariusze SB – Franz Maurer (Bogusław Linda) i Olo Żwirski (Marek Kondrat). Po likwidacji SB, jeden z nich trafia do policji, drugi – znajduje bardziej wypłacalnych szefów w mafii.
Dawni przyjaciele, którzy kiedyś grali do wspólnej bramki, stają teraz po dwóch stronach barykady. Pomiędzy nimi jest także jedna kobieta – siedemnastoletnia Angela (Agnieszka Jaskółka). W filmie świetne role odegrali także:
- Cezary Pazura – jako podporucznik Waldemar Morawiec,
- Janusz Gajos – jako prokurator Gross „Siwy”, który proponuje Olemu pracę w półświatku.
Ocena na Filmwebie: 7,7.
Na fali sukcesu powstały kontynuacje:
- Psy 2. Ostatnia krew (1994) – dalsze losy Franza Maurera, który wychodzi na wolność po czterech latach więzienia,
- Psy 3. W imię zasad (2020) – tym razem Franz Maurer wychodzi na wolność po długich, 25. latach pozbawienia wolności.
Wrogowie publiczni (2009) – film o legendarnych mafiozach z lat 30. XX wieku
Film opowiada o trzech amerykańskich gangsterach. John Dillinger (Johnny Depp), Baby Face Nelson (Stephen Graham) i Pretty Boy Floyd (Channing Tatum) zajmują pierwsze miejsca na liście przestępców ściganych przez FBI. Biurem śledczym kieruje wówczas J. Edgar Hoover (Billy Crudup). Jego stanowisko i kariera zależą od postępów w schwytaniu tytułowych „wrogów publicznych”. Policjantem, który został przydzielony do akcji, jest Melvin Purvis (Christian Bale).
Ważnym wątkiem w filmie jest także historia ukochanej Dillingera, Billie Frechette (Marion Cotillard). Reżyserem filmu jest Michael Mann, znany z dobrych filmów akcji, takich jak:
- Gorączka (1995) – film sensacyjny z Alem Pacino w roli porucznika Vincenta Hanna, który prowadzi śledztwo w sprawie napadu zbrojnego Neila McCauleya (Robert De Niro),
- Informator (1999) – film kryminalny ponownie z Alem Pacino – tym razem w roli dziennikarza, który opisuje nielegalną działalność koncernu tytoniowego. Jego informatorem jest Jeffrey Wigand (Russell Crowe),
- Zakładnik (2004) – dramat sensacyjny z Tomem Cruisem i Jamiem Foxxem,
- Haker (2015) – film akcji o przestępstwach komputerowych, w roli głównej – Chris Hemsworth.
Ocena na Filmwebie: 7,2.
Irlandczyk (2019) – nowy film o mafii z fenomenalną obsadą
W ostatnich latach pojawił się kolejny głośny tytuł w znakomitej reżyserii Martina Scorsese. Tym razem głównym bohaterem jest płatny zabójca, Frank „Irlandczyk” Sheeran (Robert De Niro), który wspomina swoją przeszłość. W opowieści kluczową rolę odgrywa jego przyjaźń z Russellem Bufalino (Joe Pesci), szefem mafii.
Głównym wątkiem jest zagadka tajemniczego zniknięcia Jimmy’ego Hoffa (Al Pacino), legendarnego przywódcy związków zawodowych. Jego niejasne kontakty ze światem przestępczym dopiero po latach wychodzą na jaw.
Film „Irlandczyk” miał krótką premierą kinową. Na polskie ekrany trafił zaledwie na kilka dni przed pojawieniem się w serwisie streamingowym Netflix. Zdobył kilkadziesiąt nominacji na międzynarodowych festiwalach w 2020 i 2021 r. oraz nagrodę Critics’ Choice za najlepszą obsadę.
Ocena na Filmwebie: 7,1.
Pozostałe filmy o mafii, które warto obejrzeć
Fanów filmów o mafii z pewnością zainteresują także:
- Dawno temu w Ameryce (1984) – film o nowojorskiej mafii w reżyserii Sergia Leone, w rolach głównych: Robert De Niro, James Woods, Joe Pesci,
- Wściekłe psy (1992) 7,9 – gangsterski thriller, którego punktem wyjścia jest nieudany napad na sklep jubilerski. Reżyseria: Quentin Tarantino, w rolach głównych Steve Buscemi, Michael Madsen, Harvey Keitel,
- Prawo Bronxu (1993) – film o 10–chłopaku (Francis Capra, a następnie Lillo Brancato), który chce dołączyć do mafii. W roli głównej Robert De Niro, który jest odpowiedzialny również za reżyserię filmu,
- Pulp fiction (1994) – gangsterski film akcji o płatnych mordercach w reżyserii Quentina Tarantino, w rolach głównych: John Travolta, Samuel L. Jackson, Uma Thurman. Film opisany w zestawieniu najlepszych filmów lat 90,
- Kasyno (1995) – dramat gangsterski o zawodowych graczu i hazardziście (Robert De Niro), któremu mafia powierza największe kasyna w Las Vegas. Reżyseria: Martin Scorsese,
- Pakt z diabłem (2015) – film na faktach ujawniający kulisy działalności FBI. Reżyseria: Scott Cooper, w rolach głównych: Johnny Depp, Joel Edgerton, Dakota Johnson,
- Legend (2015) – biograficzny film akcji o londyńskich gangsterach–bliźniakach. Reżyseria: Brian Helgeland, w rolach głównych: Tom Hardy, Taron Egerton, Emily Browning,
- Pitbull. Ostatni pies (2018) – polski film o potyczkach gangów w reżyserii Władysława Pasikowskiego, w rolach głównych: Marcin Dorociński, Krzysztof Stroiński, Rafał Mohr.
