Krzysztof Kieślowski to sztandarowa postać kina moralnego niepokoju. Swój warsztat doskonalił tworząc filmy dokumentalne, jednak największy rozgłos zdobył produkcjami tworzonymi w duecie z Krzysztofem Piesiewiczem. Jego międzynarodowe produkcje uświetniała muzyka Zbigniewa Preisnera.
Spis treści:
- Dzieciństwo i młodość Krzysztofa Kieślowskiego
- Studia reżyserskie i pierwsze filmy
- Życie prywatne Krzysztofa Kieślowskiego
- Filmy dokumentalne
- Amator (1979) – film fabularny oddający niepokoje lat. 70. XX wieku
- Dekalog (1989-1990) – kodeks filmowy z przełomu ustrojowego w Polsce
- Podwójne życie Weroniki (1991) – studium psychologiczne kobiety
- Trzy kolory: Niebieski, Biały, Czerwony (1993-1994)
Dzieciństwo i młodość Krzysztofa Kieślowskiego
Krzysztof Kieślowski urodził się 27 czerwca 1941 roku w Warszawie. Jego rodzice Roman i Barbara (z domu Szonert) pochodzili zza wschodniej granicy Polski. Rodzina ojca przyjechała z Wołynia, a matki – z Petersburga. Dziadek przyszłego reżysera zginął w roku jego urodzin w obozie koncentracyjnym w Auschwitz.
Sporą część dzieciństwa Krzysztof spędził w sanatoriach. Już jako noworodek przeszedł zapalenie płuc, a choroba dotkliwie dawała o sobie w pierwszych latach jego życia. Jego ojciec chorował na gruźlicę, więc także z tego powodu rodzina musiała przemieszczać się pomiędzy różnymi ośrodkami na czas leczenia i rekonwalescencji. Od 1945 roku mieszkali w Głubczycach na Górnym Śląsku, a ojciec leczył się między innymi w Sokołowsku, o którym pisała Olga Tokarczuk w „Empuzjonie”.
Ciągłe przeprowadzki sprawiły, że edukacja podstawowa Krzysztofa rozłożyła się na kilka szkół i miejscowości. Uczył się w Sokołowsku, Strzemieszycach, Bukowinie Tatrzańskiej i Mieroszowie. Myślał, aby na tym etapie zakończyć swoją edukację, jednak ojciec nakłonił go do dalszej nauki w szkole średniej pożarnictwa we Wrocławiu. Nie był to trafiony wybór, podobnie jak wieczorowe liceum ogólnokształcące w Wałbrzychu.
Z obydwu szkół zrezygnował i w 1957 roku podjął naukę w Państwowym Liceum Techniki Teatralnej w Warszawie. Tu został na dłużej, a po lekcjach pracował jako garderobiany, mając styczność ze sławami polskiego teatru – Tadeuszem Łomnickim i Zbigniewem Zapasiewiczem.
Studia reżyserskie i pierwsze filmy
Dwudziestoletni Krzysztof trzykrotnie zdawał do szkoły filmowej w Łodzi. W końcu w 1962 roku rozpoczął studia reżyserskie, a jego mentorami zostali Kazimierz Karabasz i Jerzy Bossak. Pod których kierunkiem powstały pierwsze etiudy dokumentalne „Urząd” (1966) i „Z miasta Łodzi” (1969).
W czasie studiów Kieślowski nakręcił także krótkometrażowy film fabularny „Tramwaj” (1966) o chłopaku (Jerzy Braszka), który wychodzi z imprezy, a następnie wsiada do nocnego tramwaju. Tam poznaje dziewczynę (Maria Janiec), jednak nie ma odwagi do niej podejść.
W 1968 roku w telewizji ukazał się jego dokument pt. „Zdjęcie”. W nim dwóch starszych panów ogląda fotografię z czasów ich młodości, co przywołuje głębokie emocje i wspomnienia.
Życie prywatne Krzysztofa Kieślowskiego
- Swoją żonę Marię Cautillo poznał już na studiach. Wzięli ślub w 1967 roku i byli razem do jego śmierci.
- W 1972 roku urodziła się ich córka Marta. W trójkę mieszkali w małym mieszkaniu w Warszawie przy ul. Czerniakowskiej. W osobnym artykule przywołujemy wspomnienia Marty Hryniak o rodzicach.
- Nie tylko w swoich filmach, ale także w życiu prywatnym, Krzysztof Kieślowski kierował się naukami płynącymi ze Starego Testamentu, jednak deklarował się jako agnostyk.
- Reżyser nałogowo palił papierosy i, jak wspomina Agnieszka Holland w reportażu napisanym przez Stanisława Zawiślińskiego w 2011 roku, miewał stany depresyjne.
- W 1995 roku przeszedł zawał serca. Początkowo nie zgadzał się na operację, jednak kiedy problemy ze zdrowiem się nasiliły, zgodził się na wszczepienie by-passów. Nie przeżył operacji.
- Zmarł 19 marca 1996 roku, mając 55 lat. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Na jego grobie stoi rzeźba zaprojektowana przez Krzysztofa M. Bednarskiego, przedstawiająca kadrujące dłonie.
Filmy dokumentalne
Od czasów studenckich do końca życia Krzysztof Kieślowski kręcił filmy dokumentalne, najwięcej – w latach 70. XX wieku. Najważniejsze obrazy to:
- Byłem żołnierzem (1970) – jest to dokument o kombatantach, którzy w czasie wojny stracili wzrok. Powstał we współpracy reżyserskiej z Andrzejem Titkowem i został uhonorowany Nagrodą Specjalną „Żołnierz Polski” na festiwalu w Krakowie w 1971 roku,
- Pierwsza miłość (1974) – film opowiada o niepełnoletniej dziewczynie w ciąży. Kamera podąża za nią od chwili, kiedy dowiaduje się o tym, że zostanie matką po narodziny dziecka. Obraz otrzymał dwie nagrody na Krakowskim Festiwalu Filmowym w 1974,
- Szpital (1977) – film rejestruje dobę z życia lekarzy na 36-godzinnym dyżurze w szpitalu przy ul. Barskiej w Warszawie. Obraz otrzymał dwie nagrody na festiwalu w Krakowie w 1977 roku: „Syrenkę Warszawską” i Złotego Smoka – Grand Prix w konkursie międzynarodowym.
- Siedem kobiet w różnym wieku (1978) – dokument przedstawia siedem baletnic w różnych etapach rozwojowych życia kobiety. Na początku widzimy kilkuletnią dziewczynkę, uczącą się podstaw tańca, a na końcu dojrzałą kobietę, która przekazuje swoją wiedzę młodym następczyniom. Film został nagrodzony „Złotym Lajkonikiem” na Krakowskim Festiwalu Filmowym w 1979 roku.
- Z punktu widzenia nocnego portiera (1979) – jest to portret Mariana Osucha, portiera, który nie tylko w pracy, ale i w życiu hołduje ustalonym zasadom, nakazom i regulaminom. Film otrzymał Grand Prix na Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie, Nagrodę Jury na Międzynarodowym festiwalu w Lille i nagrodę „Srebrna Sestercja” w Lyonie.
Amator (1979) – film fabularny oddający niepokoje lat. 70. XX wieku
Filip Mosz (Jerzy Stuhr) jest zwykłym, niczym nie wyróżniającym się, obywatelem, pracującym w zakładzie przemysłowym pod Krakowem. Kiedy zostaje ojcem, kupuje kamerę, aby rejestrować pierwsze kroki i życie swoje córeczki. Tym działaniem wzbudza zainteresowanie kierownika zakładu i na jego zlecenie zgadza się nakręcić film z okazji 25. rocznicy powstania przedsiębiorstwa.
Zachęcony nagrodą, zakłada Amatorski Klub Filmowy i coraz bardziej angażuje się w realizację filmów dokumentalnych. W ten sposób zwraca na siebie uwagę rządzących. Sprawa nabiera tempa, co znacznie wpływa na jego relację z żoną i córką.
Film, w pełni oddający nastrój kina moralnego niepokoju, został uhonorowany na festiwalu w Gdyni, zdobywając Złote Lwy w 1979 roku. W 1980 roku Krzysztof Kieślowski otrzymał także Nagrodę Specjalną na międzynarodowym festiwalu w Berlinie.
O „Amatorze” pisaliśmy również w rankingu najlepszych polskich filmów z lat 50., 60. i 70. XX wieku.
Dekalog (1989-1990) – kodeks filmowy z przełomu ustrojowego w Polsce
„Dekalog” okazał się jednym z najważniejszych przedsięwzięć w twórczości Krzysztofa Kieślowskiego i Krzysztofa Piesiewicza. Dziesięć filmów krótkometrażowych powstało na zlecenie Telewizji Polskiej we współprodukcji ze Studiem Filmowym „Tor”. Ukazywały się one kolejno od pierwszej do dziesiątej części, od 10 grudnia 1989 roku do 29 czerwca 1990 roku.
Dwa z nich – „Krótki film o zabijaniu” i „Krótki film o miłości” można było obejrzeć w rozszerzonej wersji kinowej.
Dekalog V – Krótki film o zabijaniu (1988)
Jest to filmowa przypowieść do piątego przykazania: „Nie zabijaj!”. Akcja rozgrywa się wokół trzech postaci. Jacek (Mirosław Baka), Piotr (Krzysztof Globisz) i taksówkarz Waldemar (Jan Tesarz) stają się bohaterami brutalnej zbrodni, a następnie rozprawy, której wynikiem jest kara śmierci.
W 1988 roku film został uhonorowany nagrodą Nagrodą Jury i nagrodą FIPRESCI na festiwalu w Cannes, zdobył także Grand Prix na festiwalu w Gdyni i Złotą Kaczkę przyznawaną przez czytelników magazynu „Film” (1989).
Dekalog VI – Krótki film o miłości (1988)
Szósta część dekalogu skupia się na relacji dwóch postaci – dziewiętnastoletniego Tomka (Olaf Lubaszenko) i starszej od niego Magdy (Grażyna Szapołowska). Chłopak obserwuje kobietę przez lunetę z okna swojego pokoju, zastając ją zarówno w codziennych, jak i intymnych sytuacjach.
Czuje zazdrość, kiedy Magda spotyka się z innym mężczyzną. Płacze razem z nią, kiedy przeżywa ona chwile załamania. Coraz bardziej dąży do spotkania z nią, aby wyznać jej swoje uczucia.
Krzysztof Kieślowski za „Krótki film o miłości” otrzymał Złote Lwy w Gdyni w 1988 roku. Obraz został uhonorowany także w czterech kategoriach indywidualnych: za najlepszy scenariusz, rolę główną kobiecą (Grażyna Szapołowska), rolę żeńską drugoplanową (Stefania Iwińska) i zdjęcia autorstwa Witolda Adamka. Zdobył także dwie nagrody na festiwalu San Sebastian. Muzykę do filmu skomponował Zbigniew Preisner.
Podwójne życie Weroniki (1991) – studium psychologiczne kobiety
Dramat psychologiczny Krzysztofa Kieślowskiego napisany wspólnie z Krzysztofem Piesiewiczem rozgrywa się równolegle w Polsce i we Francji. Dwie dziewczyny – Weronika i Véronique (w podwójnej roli wystąpiła Irène Jacob) podświadomie czują swoją obecność. Nie wiedzą o swoim istnieniu, chociaż wyglądają zupełnie tak samo.
Obydwie kobiety są wyjątkowo utalentowane muzycznie. Jednak mają całkowicie odmienny stosunek do kariery. Weronika zrobi wszystko, aby występować na scenie, kosztem własnego zdrowia, a nawet życia. Z kolei Véronique, mając złe przeczucia, rezygnuje z kariery muzycznej.
Film powstał w koprodukcji polsko-francusko-norweskiej. W 1991 roku zdobył trzy nagrody w Cannes: Nagrodę Jury Ekumenicznego, nagrodę FIPRESCI i Złotą Palmę za kreację aktorską w wykonaniu Irène Jacob.
Trzy kolory: Niebieski, Biały, Czerwony (1993-1994)
Na trylogię składają się trzy dramaty, które powstały w koprodukcji polsko-francusko-szwajcarskiej. Scenariusze do filmów napisali Krzysztof Kieślowski i Krzysztof Piesiewicz. Muzykę skomponował Zbigniew Preisner.
Kolory zawarte w tytułach wszystkich trzech części składają się na flagę Francji i nawiązują do haseł rewolucji francuskiej: „Wolność, równość, braterstwo”.
Trzy kolory: Niebieski (1993)
Julie (Juliette Binoche) jest żoną wybitnego kompozytora i mamą pięcioletniej Anny. Pewnego dnia w wypadku samochodowym traci cały swój świat, czyli męża i córkę. Pogrążona w żałobie myśli o tym, aby popełnić samobójstwo. Wszystko w domu przypomina jej o tragedii, więc sprzedaje rzeczy, wystawia dom na sprzedaż i przeprowadza się do Paryża. Jedyną pamiątką, jaką zostawia i zabiera ze sobą do nowego mieszkania, jest szklany abażur w kolorze niebieskim.
Z czasem rozpoczyna normalne życie. Nawiązuje kontakt z Olivierem (Benoît Régent), który współpracował z jej mężem i który planuje dokończyć utwór wspólnie pisany przed śmiercią Patrice'a. Julie dowiaduje się także, że nie wszystko było tak piękne, jak myślała. Jej mąż miał kochankę, która obecnie spodziewa się dziecka.
Trzy kolory: Biały (1993)
Karol (Zbigniew Zamachowski) jest zakochany w młodej Francuzce o imieniu Dominique (Julie Delpy). Dla niej zamyka zakład fryzjerski w Warszawie, biorą ślub i wyjeżdżają razem do Francji. Jednak młoda małżonka jest zawiedziona pożyciem z mężem. Składa papiery o rozwód, a następnie zabiera mu majątek, pozostawiając go tylko z jedną walizką.
Załamany mężczyzna spotyka w metrze Mikołaja (Janusz Gajos) i dzięki jego pomocy udaje mu się wrócić do kraju. Ojczyzna nie wita go jednak z otwartymi ramionami. Pobity, na skraju nędzy, musi zacząć życie od nowa. Stopniowo staje na nogi, a dzięki smykałce do interesów udaje mu się odbudować majątek. Kiedy znowu jest na dobrej pozycji, postanawia zemścić się na byłej żonie.
Za ten film reżyser otrzymał Srebrnego Niedźwiedzia na festiwalu w Berlinie w 1994 roku, a także Złotą Kaczkę od czytelników magazynu „Film” w 1995 roku.
Trzy kolory: Czerwony (1994)
To historia, która splata ze sobą losy trzech postaci – Valentine (Irène Jacob), studentki na Uniwersytecie Genewskim, studenta prawa Auguste'a (Jean-Pierre Lorit)i emerytowanego sędziego Josepha Kerna (Jean-Louis Trintignant).
Do domu sędziego dziewczyna trafia przypadkiem. Wracając samochodem z pokazu mody, potrąca suczkę. Na jej obroży znajduje adres, który prowadzi ją do willi Josepha Kerna. Starszy pan nie jest zainteresowany losem suczki, więc dziewczyna zatrzymuje zwierzę, które, jak się okazuje u weterynarza, jest w ciąży.
Po jakimś czasie Valentine dostaje w kopercie pieniądze od nieznajomego. Ponownie dzięki suczce, dowiaduje się, że przesyłka pochodzi od sędziego. Z czasem okazuje się, że mężczyzna podsłuchuje rozmowy telefoniczne swoich sąsiadów. Aby pokazać dziewczynie skalę swoich możliwości, puszcza nagranie rozmowy Aguste'a z jego dziewczyną Karin (Frédérique Feder).
Film otrzymał nagrodę Independent Spirit w 1995 roku, a Zbigniew Preisner jako autor ścieżki dźwiękowej został uhonorowany Cezarem w 1996 roku w kategorii: najlepsza muzyka filmowa.
