Film wojenny – gatunek ukazujący różne oblicza konfliktu zbrojnego

Film wojenny to gatunek wyróżniony z uwagi na temat. Jego fabuła zwykle dotyczy otwartych konfliktów zbrojnych na lądzie, morzu lub w powietrzu. Często opowiada także o życiu codziennym jeńców wojennych, żołnierzy, ale także ludności cywilnej w czasie wojny. Wydarzenia przedstawione w filmach mogą być fikcyjne lub historyczne, np. oparte na biografii bohaterów wojennych.

Spis treści:

• Charakterystyka gatunku filmowego
• Historia filmów wojennych
• Najczęstsze tematy w ramach gatunku wojennego
• Polskie kino wojenne

Charakterystyka gatunku filmowego

Filmy wojenne często realizowane są z dużym rozmachem, skupiając uwagę widza na widowiskowym przedstawieniu scen batalistycznych. Inne cechy charakterystyczne to:

• akcja rozgrywa się w XX i XXI wieku – w przypadku produkcji na tematy wcześniejsze mówimy o filmach historycznych, jeśli akcja rozgrywa się w przyszłości – są to filmy science fiction,
• są przedstawione działania zbrojne – nawet jeśli dotyczą małych jednostek,
• dbałość o szczegóły oraz rzetelne przedstawienie faktów historycznych – nawet jeśli historia i bohaterowie są fikcyjni, kontekst wydarzeń musi być prawdziwy,
• podstawowa opozycja binarna: my i oni – w dalszym kontekście może przekładać się na kolejne zestawienia, takie jak: dobro i zło, prawość i niegodziwość czy odwaga i tchórzostwo.

Historia filmów wojennych

Najstarszym filmem wojennym jest niema produkcja „Charlie żołnierzem” w reżyserii Charliego Chaplina. Obraz z 1918 r. opowiada o nieporadnym żołnierzu, któremu w odróżnieniu od innych rekrutów nie idzie najlepiej podczas przygotowań na obozie szkoleniowym. Pomimo tego zostaje wysłany na front we Francji, a następnie bierze udział w tajnej misji.

Najczęstsze tematy w ramach gatunku wojennego

W ramach gatunku najczęściej powstają obrazy o I i II wojnie światowej oraz filmy o Wietnamie. Specyficzną odmianą kina wojennego są filmy o Holocauście, których wzorcowe przykłady stanowią „Lista Schindlera” Stevena Spielberga czy „Życie jest piękne” Roberto Benigniego.

Obrazy przedstawiające brutalną rzeczywistość obozów koncentracyjnych często uzupełnia doskonała muzyka, oddająca głębię nastroju. Ścieżka dźwiękowa do filmu „Życie jest piękne” skomponowana przez Nicolę Piovani została nagrodzona Oscarem w 1999 r. Doskonałym przykładem jest również „Pianista” w reżyserii Romana Polańskiego z muzyką Wojciecha Kilara.

Ważnym tematem w ramach gatunku są konflikty na Bliskim Wschodzie. O wojnie w Iraku opowiada „The Hurt Locker. W pułapce wojny” Kathryn Bigelow , a o misji w Afganistanie – „9 kompania” Fedora Bondarchuka. To obrazy, które docierają na kres ludzkiej wytrzymałości, ukazują bestialskie oblicze machiny wojennej, która nie zważa na problemy jednostki. Portrety bohaterów są naznaczone lękiem o przetrwanie, bezsilnością i traumą.

Czasem powtarza się motyw młodego amerykańskiego żołnierza, który wyrusza na misję pełen ideałów, a wraca jako wrak człowieka, jeśli uda mu się przeżyć. Dobrym przykładem jest film „Jarhead: żołnierz piechoty morskiej” w reżyserii Sama Mendesa.

Polskie kino wojenne

W polskich filmach punkt ciężkości często przeniesiony jest na bohaterów – indywidualnych lub zbiorowych – którzy muszą sobie poradzić z wojenną traumą. Dlatego wielu filmoznawców mówi o dramacie wojennym. Przykładem są następujące obrazy:

• Kanał (1956) – film w reżyserii Andrzeja Wajdy opowiada o oddziale AK, który w ostatnich dniach Powstania Warszawskiego próbuje przedostać się do Śródmieścia. O tym tytule pisaliśmy także w rankingu filmów o Powstaniu Warszawskim,
• Jutro idziemy do kina (2007) – dramat Michała Kwiecińskiego to historia trójki maturzystów, których zaskakuje wybuch II wojny światowej. W rolach głównych: Jakub Wesołowski, Mateusz Damięcki, Antoni Pawlicki, Anna Gzyra i Julia Pietrucha,
• W ciemności (2011) – film o II wojnie światowej w reżyserii Agnieszki Holland, którego akcja rozgrywa się na kresach wschodnich. Jest to opowieść o kanalarzu, Leopoldzie Sosze (Robert Więckiewicz), który za pieniądze pomagał uciekinierom z getta we Lwowie przetrwać pod ziemią,
• Wołyń (2016) – Wojciecha Smarzowskiego opowiada o rzezi wołyńskiej na pograniczu polsko–ukraińskim. Akcja rozpoczyna się niewinnie – od uroczystości weselnych, na których wspólnie bawią się przedstawiciele różnych narodowości. W filmie wystąpili: Michalina Łabacz, Arkadiusz Jakubik, Vasili Vasylyk, Izabela Kuna i Jacek Braciak.

Film antywojenny

W ramach gatunku należy wyróżnić produkcje o wydźwięku antywojennym, które w szczególny sposób ukazują okrucieństwo wojny. Poniżej przykładowe produkcje:

• MASH (1970) – komediodramat wojenny w reżyserii Roberta Altmana to gorzka groteska na temat wojny w Korei. Opowiada o trójce chirurgów ze szpitala polowego, którzy pracują tak, jakby wokół nie toczyła się żadna wojna. W rolach głównych: Donald Sutherland, Elliott Gould i Tom Skerritt. Film zdobył Oscara w 1971 r. za scenariusz na podstawie powieści Richarda Hookera,
• Johnny poszedł na wojnę (1971) – głównym bohaterem jest żołnierz, który w wyniku wybuchu bomby traci wszystkie kończyny, twarz i zmysły wzroku, słuchu i powonienia, jednak jego mózg funkcjonuje normalnie. Reżyseria: Dalton Trumbo,
• Cienka czerwona linia (1998) – film opowiada o starciu armii amerykańskiej z Japończykami na Wyspach Salomona w czasie II wojny światowej. Jest to nie tylko przedstawienie akcji zbrojnej, ale także tego, jak działania militarne wpływają na życie lokalnych mieszkańców. O tym tytule pisaliśmy w rankingu najlepszych filmów o wojnie, reżyseria: Terrence Malick, w rolach głównych: Sean Penn, Adrien Brody, Jim Caviezel, Ben Chaplin i George Clooney,
• Dr Strangelove, czyli jak przestałem się martwić i pokochałem bombę (1964) – film o zimnej wojnie w reżyserii Stanleya Kubricka. W satyrze na temat wyścigu zbrojeń szalony generał Jack D. Ripper (Sterling Hayden) decyduje o ataku atomowym na ZSRR,
• Full Metal Jacket (1987) – obraz Stanleya Kubricka na temat wojny w Wietnamie. Głównym bohaterem jest Joker (Matthew Modine), który jako korespondent wojenny doświadcza sytuacji wojennej w najbardziej krytycznych momentach,
• Na zachodzie bez zmian (2022) – dramat wojenny w reżyserii Edwarda Bergera na podstawie powieści Ericha Marii Remarque'a. Opowiada o przeżyciach młodego niemieckiego żołnierza, Paula Bäumera (Felix Kammerer) i jego kolegów w czasie I wojny światowej.