Ryszard Filipski – aktor, reżyser filmowy i twórca spektakli teatralnych

Ryszard Filipski w latach 50. 60. i 70. XX wieku był jednym z najlepszych polskich aktorów. Po mocnym debiucie mógł przebierać w ofertach, a reżyserzy chętnie widzieli go w roli stanowczego mężczyzny, który doskonale zna reguły brutalnego świata. Po próbach reżyserskich zszedł ze sceny i osiadł na południowo-wschodnim krańcu Polski. Jako aktor filmowy wrócił do branży pod koniec ubiegłego wieku.

Spis treści:

• Skrócony życiorys Ryszarda Filipskiego
• Życie prywatne aktora i reżysera
• Kariera filmowa Ryszarda Filipskiego
• Filmy w reżyserii znanego aktora

Skrócony życiorys Ryszarda Filipskiego

Ryszard Filipski urodził się 17 lipca 1934 we Lwowie. W 1958 roku zdał eksternistycznie egzamin krakowskiej szkoły teatralnej. W czasie studiów zadebiutował jako aktor w filmie sportowym „Trzy straty” (1955), na który składały się nowele w reżyserii Ewy Petelskiej, Czesława Petelskiego i Stanisława Lenartowczza, a także w dramacie wojennym „Godziny nadziei” (1955) w reżyserii Jana Rybkowskiego. Zagrał w nich role epizodyczne, ale już wtedy zwrócił uwagę krytyków wyjątkowym talentem, charyzmą i pewnością siebie.

W 1966 roku założył teatr jednego aktora eref-66 w Krakowie, pod którego szyldem do 1981 roku wystawił ok. 6 tysięcy spektakli. W przedstawieniach, najczęściej monodramach, wracał do historii okupacji niemieckiej i działalności Żegoty – policji żydowskiej, co wielokrotnie wzbudzało duże emocje wśród odbiorców i krytyków teatralnych.

Lata 70. i 80. XX wieku – największe sukcesy filmowe i teatralne

W karierze aktorskiej Ryszard Filipski największy rozgłos zdobył jako tytułowy „Hubal” (1973), czyli major Henryk Dobrzański w filmie wojennym Bohdana Poręby. Został zapamiętany też z roli w „Potopie” (1974) Jerzego Hoffmana.

W latach 1975-1979 był dyrektorem Teatru Ludowego w Nowej Hucie, od 1980 do 1981 roku pełnił funkcję kierownika Zespołu Filmowego „Kraków”, a od 1982 do 1987 – „Iluzjonu”. W jego dorobku reżyserskim najważniejszym filmem był „Zamach stanu” (1980) – opowieść o Józefie Piłsudskim, w której sam zagrał główną rolę. Po tym filmie na długi czas zrezygnował z działalności aktorskiej.

Wycofanie się z branży i powrót po latach

Znany aktor i mniej znany reżyser osiadł w Białowieży, gdzie prowadził stadninę koni i zapisywał swoje przemyślenia. Ich owocem jest książka pt. „Mzehomo” wydana w 1997 roku. Dopiero po kilkunastu latach wrócił do aktorstwa. Wystąpił w filmie „Lazarus” (1993) w reżyserii Waldemara Dzikiego, ale na kolejną rolę musieliśmy poczekać do 2003 roku. Pojawił się wtedy na planie serialu „Zaginiona” w reżyserii Andrzeja Kostenki.

Zmarł 22 października 2021 roku. Został pochowany na cmentarzu w Żukowie, koło Grodziska Mazowieckiego.

Życie prywatne aktora i reżysera

• Ryszard Filipski miał cztery żony i w sumie dziesięcioro dzieci.
• Pierwsze małżeństwo zawarł z aktorką Zofią Kalińską.
• Jego czwartą żoną była Małgorzata Filipska, z którą miał sześcioro dzieci.
• Aktor i reżyser zerwał kontakt z rodziną w chwili, gdy związał się z młodszą o 40 lat poetką i aspirującą aktorką Lusią Ogińską.
• Dzieci i jego byłe żony nie zostały powiadomione o śmierci Ryszarda Filipskiego. Oficjalna informacja ukazała się w mediach już po pogrzebie, 29 października 2021 roku.

Kariera filmowa Ryszarda Filipskiego

Po raz pierwszy w roli głównej wystąpił w 1956 roku w filmie „Koniec nocy” (1956) w reżyserii Juliana Dziedziny, Pawła Komorowskiego i Walentyny Uszyckiej. Zagrał Edka Słowika u boku Zbigniewa Cybulskiego, a rola „brutalnego mężczyzny” zaowocowała kolejnymi propozycjami na kreacje aktorskie w tym stylu.

Wybrane filmy, poza własną reżyserią, w których zagrał Ryszard Filipski:

• Wycieczka w nieznane (1967) – w filmie psychologicznym w reżyserii Jerzego Ziarnika aktor zagrał rolę pisarza Andrzeja Millera. Jest to ekranizacja opowiadania Andrzeja Brychta o obozie Auschwitz-Birkenau.
• Przekładaniec (1968) – w komedii science fiction reżyserii Andrzeja Wajdy Ryszard Filipski wystąpił jako adwokat Richarda Foxa – kierowcy rajdowego, na którego sukces składają się ciała i osobowości ofiar karamboli na torze wyścigowym. Film został wyreżyserowany na podstawie opowiadania Stanisława Lema,
• Brylanty Pani Zuzy (1971) – w filmie kryminalnym Pawła Komorowskiego aktor wcielił się w rolę tajnego agenta,
• Hubal (1973) – film wojenny w reżyserii Bohdana Poręby opowiada historię majora Henryka Dobrzańskiego, który nie złożył broni w 1939 roku. Jego oddział podejmował działania sabotażowe podczas okupacji niemieckiej,
• Potop (1974) – druga część „Trylogii” na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza rozgrywa się w czasie wojny polsko-szwedzkiej w XVII wieku. Ryszard Filipski wystąpił w roli wachmistrza Soroki,
• Stara baśń. Kiedy słońce było bogiem (2003) – w adaptacji powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego w reżyserii Jerzego Hoffmana zagrał Wisza, ojca pięknej Dziwy (Marina Aleksandrowa), w której zakochał się młody wojownik Ziemowit (Michał Żebrowski),
• Pitbull (2005) – w filmie sensacyjnym Patryka Vegi występuje w roli „sędziego” Wora, guru gangsterskiego półświatka. Więcej na temat fabuły w rankingu najlepszych filmów o polskiej mafii.

Filmy w reżyserii znanego aktora

Aktor występujący w roli „prawdziwych twardzieli” próbował swoich sił także jako reżyser filmowy, dla którego ważna jest historia Polski.

Orzeł i reszka (1974) – film szpiegowski na podstawie powieści Jerzego Bronisławskiego

Akcja filmu rozgrywa się w Krakowie w 1954 roku. Na wolność wychodzi więzień polityczny Marcin Nowak (Ryszard Filipski). Opuszczając placówkę spotyka kobietę, która wypytuje go o swojego męża, również osadzonego w charakterze „wroga systemu”. Niestety, jest to mężczyzna, któremu nie udało się przetrwać tortur stosowanych przez pracowników Urzędu Bezpieczeństwa.

Główny bohater nie potrafi ułożyć sobie życia w nowej rzeczywistości. Dzięki przypadkowej znajomości zatrudnia się jako inżynier w państwowych zakładach rolniczych, jednak nie udaje mu się na dłużej utrzymać posady. Postanawia odszukać żonę swojego kolegi z celi. Razem uciekają na Zachód.

Film w reżyserii Ryszarda Filipskiego był nominowany do Złotych Lwów w Gdyni w 1975 roku.

Wysokie loty (1978) – dramat obyczajowy o rzeczywistości w PRL-u

Jest to opowieść o nowym dyrektorze przedsiębiorstwa „Tokar” (Jerzy Złotnicki), którego działania są pod stałą obserwacją lokalnego działacza partyjnego, Wojciecha Średniawy (Jerzy Aleksander Braszka). Równoległym wątkiem jest historia syna sekretarza, Janusza (Tomasz Borkowy), który własnym sumptem postanawia skonstruować samolot o symbolicznej nazwie „Don Kichot”.

Ryszard Filipski pojawia się w obsadzie filmu w epizodycznej roli – jako gość na przyjęciu u dyrektora Matusiaka. Obraz był wyświetlany w konkursie głównym na festiwalu w Gdyni w 1979 roku.

Zamach stanu (1981) – film polityczny o marszałku Piłsudskim

Akcja filmu rozgrywa się w 1925 roku, który dla rządu Wincentego Witosa (Jerzy Sagan) był szczególnie niekorzystny. Podzielony wewnętrznie nie jest w stanie pracować i traci poparcie społeczne. Za to coraz większą przychylność zdobywa Józef Piłsudski (Ryszard Filipski), który w maju decyduje się na przejęcie władzy.

Historia przewrotu majowego w reżyserii Ryszarda Filipskiego została uhonorowana Nagrodą Główną Jury na festiwalu w Gdyni w 1980 roku.