Film kostiumowy – gatunek, który pozwala na podróże w czasie

Kino kostiumowe to gatunek wyróżniony ze względu na aranżację wizualną. Dzięki misternie przygotowanym kostiumom i scenografii możemy poczuć realia epoki, w której rozgrywa się fabuła filmów przygodowych, dramatów i melodramatów. Gatunek wyrasta z tradycji teatralnych i towarzyszy kinematografii od samych jej początków.

Spis treści:

• Wyróżniki gatunku filmowego
• Filmy kostiumowe z epoki kina niemego
• Adaptacje sztuk Williama Shakespeare'a
• Ekranizacje wielkich dzieł literackich
• Japońskie filmy kostiumowe z lat 50.
• Kino dziedzictwa – brytyjskie filmy kostiumowe z lat 80. i 90. XX wieku
• Chińskie filmy kostiumowe

Wyróżniki gatunku filmowego

• Dekoracja i kostiumy oddają realia epoki, w której rozgrywa się fabuła.
• Termin odnosi się do produkcji opowiadających o bohaterach fikcyjnych, w odróżnieniu od filmów historycznych.
• Pierwsze filmy kostiumowe powstawały jako adaptacje sztuk teatralnych.
• Często są to także adaptacje powieści, których akcja rozgrywa się w historycznych czasach.

Filmy kostiumowe z epoki kina niemego

Jednym z pierwszych filmów kostiumowych była niemiecka produkcja w reżyserii Ernsta Lubitscha z 1919 roku pt. „Madame DuBarry”. Dramat rozgrywa się w osiemnastowiecznej Francji w czasie rewolucji francuskiej.

Tytułowa bohaterka, zagrana przez Polę Negri, była kurtyzaną na dworze króla Ludwika XV Burbona. Jej historia została ponownie zekranizowana w 2023 roku w filmie „Kochanica króla Jeanne de Barry” w reżyserii Maïwenn.

W polskiej kinematografii ważnym filmem kostiumowym był „Pan Tadeusz” w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego z 1928 roku. Kadry były kręcone w posiadłości Czombrów koło Świtezi, gdzie w młodości mieszkał Adam Mickiewicz.

Superprodukcja ukazała się na dziesięciolecie odzyskania niepodległości przez Polskę, a w premierze w Warszawie uczestniczyli prezydent Ignacy Mościcki i marszałek Józef Piłsudski. Dzieło, uznane na zaginione, zostało odnalezione w 2006 roku.

Adaptacje sztuk Williama Shakespeare'a

W latach 40. i 50. XX wieku dużą popularnością cieszyły się ekranizacje dramatów Shakespeare'a w reżyserii Laurence'a Oliviera i Orsona Wellesa:

• Hamlet (1948) – Laurence Olivier jest nie tylko reżyserem filmu, ale także autorem scenariusza i wykonawcą głównej roli. W 1949 roku jego adaptacja została nagrodzona Złotym Lwem na festiwalu w Wenecji, nagrodą BAFTA i czterema Oscarami w kategoriach: najlepszy film, rola główna, kostiumy i scenografia,
• Makbet (1948) – w tym filmie również Orson Welles występuje jako reżyser, scenarzysta i aktor pierwszoplanowy, dramat skupia się na konsekwencjach decyzji podyktowanej żądzą władzy,
• Otello (1952) – film w reżyserii Orsona Wellesa został uhonorowany Złotą Palmą na festiwalu w Cannes w 1952 roku. Zdjęcia do dramatu były kręcone m.in. w Maroko.

W 1953 roku powstał także „Juliusz Cezar” w reżyserii Josepha L. Mankiewicza przedstawiający kulisy spisku Brutusa (James Mason) i Kasjusza (John Gielgud) przeciwko Cezarowi (Louis Calhern). W roli Marka Antoniusza, który wygłosił przejmującą przemowę na ceremonii pogrzebowej Cezara, wystąpił Marlon Brando. W 1954 roku film otrzymał Oscara za scenografię i dwie nagrody BAFTA – dla Johna Gielguda i Marlona Brando.

Nagrodzone tytuły z kolejnych lat

Sztuki Shakespeare'a do dziś mają ogromny potencjał interpretacyjny. Na przestrzeni lat powstało kilkadziesiąt różnych adaptacji, z których największe uznanie zdobyły:

• Poskromienie złośnicy (1967) – ekranizacja w reżyserii Franca Zeffirellego opowiada o dwóch siostrach, które muszą wyjść za mąż w kolejności – najpierw starsza, potem młodsza. W roli Kathariny wystąpiła Elizabeth Taylor, a jako Bianca – Natasha Pyne.
• Tragedia Makbeta (1971) – film w reżyserii Romana Polańskiego, w roli głównej wystąpił Jon Finch.
• Ran (1985) – adaptacja dramatu „Król Lear” w reżyserii Akiry Kurosawy została nagrodzona Oscarem w 1986 roku za najlepsze kostiumy,
• Henryk V (1989) – dramat historyczny w reżyserii Kennetha Branagha jest osadzony w realiach wojny stuletniej pomiędzy Anglią a Francją. Film otrzymał Oscara w 1990 roku w kategorii: najlepsze kostiumy i nagrodę BAFTA za reżyserię,
• Hamlet (1990) – film w reżyserii Franca Zeffirellego otrzymał Davida di Donatello w 1991 roku jako najlepszy film zagraniczny, dwie nominacje do Oscara (1991) i nominację do nagrody BAFTA (1992), w rolach głównych wystąpili: Mel Gibson, Helena Bonham Carter, Glenn Close, Ian Holm i Alan Bates.
• Romeo i Julia (1996) – uwspółcześniona adaptacja tragedii Shakespeare'a w reżyserii Baza Luhrmanna otrzymała cztery nagrody BAFA w 1998 roku – za najlepszy scenariusz adaptowany, scenografię, muzykę autorstwa Nellee Hooper i nagrodę im. Davida Leana za reżyserię. W filmie wystąpili: Leonardo DiCaprio i Claire Danes. O tym tytule pisaliśmy także w rankingu filmów o miłości.

Ekranizacje wielkich dzieł literackich

Film kostiumowy idealnie sprawdza się w przypadku adaptacji powieści rozgrywających się w historycznych czasach. Poniżej kilka przykładów, które zaistniały w światowej i polskiej kinematografii.

Wojna i pokój (1956) – film kostiumowy w reżyserii Kinga Vidora

Akcja filmu rozgrywa się w czasie wojen napoleońskich, na których tle rozgrywa się dramatyczna intryga i historia tragicznej miłości pięknej arystokratki Nataszy Rostowej (Audrey Hepburn). W ekranizacji na podstawie powieści Lwa Tołstoja wystąpili także Henry Fonda (jako Pierre) i Mel Ferrer (jako książę Andriej).

Trylogia Henryka Sienkiewicza (1969, 1974, 1999) – adaptacje w reżyserii Jerzego Hoffmana

Na gruncie polskim największą popularnością cieszyły się filmy „Pan Wołodyjowski” (1969) i „Potop” (1974). W 1999 roku powstała także chronologicznie pierwsza część trylogii Henryka Sienkiewicza – „Ogniem i mieczem” z Michałem Żebrowskim i Izabellą Scorupco w rolach głównych.

Dwie wcześniejsze produkcje zasłynęły z doskonałych kreacji aktorskich Tadeusza Łomnickiego, Daniela Olbrychskiego i Władysława Hańczy. „Potop” w reżyserii Jerzego Hoffmana zdobył trzy Złote Lwy na festiwalu w Gdyni w 1974 roku i nominację do Oscara w 1975 roku.

Duma i uprzedzenie (2005) – ekranizacja romansu Jane Austen

Melodramat w reżyserii Joego Wrighta opowiada o siostrach Bennet, które trzeba intratnie wydać za mąż. W rolach głównych wystąpiły Rosamund Pike i Keira Knightley.

Film otrzymał nagrodę za najlepsze kostiumy na festiwalu Satelity w 2005 roku. To także miejsce trzecie w naszym rankingu najpiękniejszych filmów kostiumowych o miłości.

Trzej muszkieterowie (2011) – film w technologii 3D w reżyserii Paula W.S. Andersona

Młody D'Artagnan (Logan Lerman) postanawia przywrócić potęgę legendarnych francuskich muszkieterów. Dołącza do Atosa (Matthew Macfaryen), Portosa (Ray Stevenson) i Aramisa (Luke Evans), aby przeciwstawić się spiskującemu kardynałowi Richelieu (Christoph Waltz), którego działania mogłyby doprowadzić do wojny z Anglią. W roli tajemniczej Milady występuje Milla Jovovich.

Film przygodowy powstał na podstawie pierwszej części trylogii Aleksandra Dumasa.

Japońskie filmy kostiumowe z lat 50.

W historii gatunku niebagatelną rolę odegrały filmy w reżyserii Akiry Kurosawy. „Siedmiu samurajów” (1954) to jego sztandarowe dzieło, na które do dnia dzisiejszego powołują się twórcy nie tylko filmów, ale także komiksów, obrazów i książek.

Jego akcja rozgrywa się w szesnastowiecznej Japonii na terenie niewielkiej wioski, która jest regularnie nękana przez bandytów. Do rozprawienia się z oprawcami zostaje wynajętych siedmiu rōninów.

Film otrzymał Srebrnego Lwa na festiwalu w Wenecji w 1954 roku, trzy nominacje do nagrody BAFTA w 1956 roku i dwie nominacje do Oscara w 1957 roku. To także miejsce pierwsze w naszym rankingu najlepszych filmów o samurajach.

Kino dziedzictwa – brytyjskie filmy kostiumowe z lat 80. i 90. XX wieku

Najważniejszym twórcą w ramach kina dziedzictwa (heritage films) jest James Ivory, autor adaptacji powieści E.M. Forstera – „Pokój z widokiem” (1985) i „Powrót do Howards End” (1992) – oraz japońskiego noblisty Kazuo Ishiguro pt. „Okruchy dnia” (1993).

Film „Powrót do Howards End” z Emmą Thompson, Anthonym Hopkinsem i Heleną Bonham Carter został uhonorowany trzema Oscarami w 1993 roku.

Chińskie filmy kostiumowe

Na przełomie XX i XXI wieku dużą popularnością cieszyły się filmy o sztukach walki produkcji chińskiej. „Przyczajony tygrys, ukryty smok” (2001) w reżyserii Anga Lee otrzymał cztery Oscary w 2001 roku, a „Dom latających sztyletów” (2004) autorstwa Yimou Zhanga – dwie nagrody na festiwalu Satelity w 2005 za efekty specjalne i zdjęcia.