Fantasy – gatunek filmowy, który nawiązuje do świata baśni i mitów

Fantasy to gatunek filmów fabularnych często mylony z fantastyką naukową. Jednak od opowieści o podróżach międzygwiezdnych, cyborgach i robotach różni się kilkoma ważnymi kwestiami, a przede wszystkim przedstawieniem świata. To uniwersum pełne magicznych stworzeń, inspirowanych mitologią i folklorem, czyli tym, co przetrwało w podaniach ludowych, starych księgach i dawnych legendach.

Spis treści:

• Charakterystyka filmów fantasy
• Historia gatunku i podział na dwa główne nurty
• Filmy fantasy w latach 80.
• Epicki powrót na początku XXI wieku

Charakterystyka filmów fantasy

Terminem fantasy określane są zarówno filmy, jak i utwory literackie. To gatunek pokrewny z science fiction i horrorem, w których również mogą występować zjawiska nadprzyrodzone. Wszystkie trzy zawierają się w zbiorczym pojęciu fantastyki, a w wielu produkcjach wzajemnie się przenikają.

Do wyróżników fantasy należą:

• motywy magiczne, dotyczące zjawisk nadprzyrodzonych,
• fantastyczne światy,
• elementy wymyślonego folkloru,
• eskapizm – czyli ucieczka od świata rzeczywistego.

Historia gatunku i podział na dwa główne nurty

Kino fantasy narodziło się w latach 80. XX wieku wraz z odwrotem od paradygmatu filmów science fiction. Nowe produkcje zaczęły powstawać równolegle w dwóch nurtach:

• fantasy magii i miecza – w których szczególną rolę odgrywają zaklęcia, rzucane przez czarnoksiężników. To filmy rozgrywające się w światach zamieszkanych przez magiczne stworzenia, takie jak: elfy, gobliny czy jednorożce,
• heroic fantasy – inaczej filmy bohaterskie, w których pierwszoplanowa postać wykazuje się nadludzką wręcz siłą i heroicznymi umiejętnościami.

Excalibur (1981) – jeden z pierwszych filmów magii i miecza

To ekranizacja książki Thomasa Malory'ego opartej na legendach o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu. Opowiada o magicznym mieczu, który czarodziej Merlin (Nicol Williamson) odzyskał od Pani Jeziora. Excalibur zostaje wbity w kamień i tylko ten, kto jest w stanie go wyciągnąć, będzie mógł zostać królem. O prawo do władania mieczem walczą Artur (Nigel Terry) i jego siostra Morgana (Helen Mirren).

Film w reżyserii Johna Boormana Złotą Palmę w Cannes w 1981 roku.

Conan Barbarzyńca (1982) – obraz w nurcie heroic fantasy

Za tytuł, który rozpowszechnił trend bohaterskich opowieści, uznawany jest „Conan Barbarzyńca” w reżyserii Johna Miliusa.

To historia potężnego wojownika, który po latach niewoli odzyskuje wolność. Teraz jego celem jest zemsta na bezwzględnym zabójcy rodziców, który przed laty najechał jego rodzinną wioskę w górzystej Cymerii. Conan (Arnold Schwarzenegger) wyrusza w daleką podróż, aby odszukać złoczyńcę – Thulsę Dooma (James Earl Jones). Towarzyszy mu napotkany po drodze łucznik-złodziej o imieniu Subotai (Gerry Lopez), a następnie piękna Valeria (Sandahl Bergman), królowa złodziei.

W 1983 roku występująca w głównej roli żeńskiej Sandahl Bergman otrzymała nagrodę na festiwalu Złote Globy jako najbardziej obiecująca aktorka.

Zobacz także: Filmy o rycerzach – przegląd najciekawszych produkcji

Filmy fantasy w latach 80.

Już w latach 80. większą popularnością cieszyły się obrazy z wątkami magicznymi, bez głównej postaci heroicznego bohatera. Poniżej produkcje, które wyznaczyły drogę dla współczesnych epickich opowieści.

Niekończąca się opowieść (1984) – baśń fantastyczna dla całej rodziny

To film familijny, będący adaptacją powieści Michaela Ende. Głównym bohaterem jest Bastian (Barret Oliver), chłopiec nieakceptowany przez rówieśników. W ucieczce przed nimi ukrywa się w księgarni, gdzie odkrywa wyjątkową książkę, pełną przepięknych ilustracji. Dzięki niej przenosi się do opisywanej krainy. Tam wyrusza na wyprawę w towarzystwie wojownika Atreyu (Noah Hathaway) i smoka (Alan Oppenheimer).

Młody Noah Hathaway za rolę w filmie „Niekończąca się opowieść” otrzymał Saturna w 1985 r. Ten tytuł zajmuje także miejsce piąte w naszym rankingu najlepszych filmów o smokach.

Legenda (1985) – wzruszający film o jednorożcach

Akcja filmu rozgrywa się w świecie zamieszkałym przez leśne elfy i wróżki. Zły Władca Ciemności zleca swojemu gnomowi zabicie dwóch ostatnich jednorożców i odcięcie im rogów w celu zdobycia ich magicznych właściwości. Świadkami tej okrutnej sceny są księżniczka Lili (Mia Sara) i jej przyjaciel Jack (Tom Cruise), który zna mowę zwierząt.

„Legenda” w reżyserii Ridleya Scotta jest oparta na schemacie klasycznej baśni o walce dobra ze złem.

Labirynt (1986) – film fantasy Davidem Bowie w roli głównej

W obrazie w reżyserii Jima Hensona porządek świata rzeczywistego zostaje zakłócony przez nieprzemyślane życzenie nastolatki o imieniu Sarah (Jennifer Connelly). Dziewczyna, zmuszona do opieki nad młodszym bratem, życzy mu, aby zamienił się w goblina. Kiedy jej prośba się spełnia, jedyną możliwością na odwrócenie zaklęcia jest walka z królem Goblinów (David Bowie). Aby dostać się do jego posiadłości, należy przejść przez skomplikowany labirynt.

Ścieżkę dźwiękową do filmu uzupełniają utwory Davida Bowie'ego, takie jak „Magic dance” czy „Underground”.

Epicki powrót na początku XXI wieku

W latach 90. nastąpił regres w gatunku fantasy, a na ekranach kin pojawiły się filmy, które nie przyniosły oczekiwanego sukcesu. Przykładem jest „Hook” w reżyserii Stevena Spielberga z Robinem Williamsem w roli głównej. Pomimo pięciu nominacji do Oscara, obraz nie zdobył żadnej statuetki.

Spektakularne odrodzenie przyniósł początek XXI wieku za sprawą ekranizacji „Władcy Pierścieni” w reżyserii Petera Jacksona. Mistrzowsko poprowadzona intryga, dopracowana scenografia i widowiskowe efekty specjalne wyznaczyły nowy standard w historii gatunku.

Władca Pierścieni: Drużyna Pierścienia (2001) – pierwsza część trylogii na podstawie powieści Tolkiena

Początek historii rozgrywa się w Shire, malowniczej wiosce hobbitów. Młody Frodo Baggins (Elijah Wood) musi z niej uciekać przed sługami Saurona, którzy chcą mu odebrać pierścień. Razem z grupką przyjaciół postanawia zasięgnąć porady czarodzieja Gandalfa (Ian McKellen). Po drodze wpadają w tarapaty, z których ratuje ich elfka Arwena (Liv Tyler). Wkrótce odbywa się narada u jej ojca, Elronda (Hugo Weaving). Zostaje ustalone, że magiczny pierścień należy zanieść do Mordoru i zniszczyć.

Obraz Petera Jacksona otrzymał cztery oscarowe statuetki w 2002 r. za najlepszą charakteryzację, muzykę, efekty specjalne i zdjęcia. W dwóch kolejnych latach ukazały się kolejne części trylogii:

• Władca Pierścieni: Dwie wieże (2002) – w której Drużyna Pierścienia rozpada się, a Sam (Sean Astin) i Frodo (ponownie Elijah Wood) muszą samodzielnie kontynuować wyprawę,
• Władca Pierścieni: Powrót króla (2003) – w której Sam i Frodo padają ofiarami zasadzki Golluma (Andy Serkis), a na Polach Pelennoru rozgrywa się walka sił Mordoru z armią Śródziemia pod wodzą Aragorna (Viggo Mortensen).

Opowieści z Narnii: Lew, czarownica i stara szafa (2005) – film przygodowy na podstawie książek dla dzieci

Fabuła filmu rozgrywa się w fantastycznej krainie Narnii, która istnieje równolegle do naszego świata. Portalem jest stara szafa, a jej niezwykłe właściwości odkrywają Łucja (Geirgie Henley), Zuzanna (Anna Popplewell), Piotr (William Moseley) i Edmund (Skandar Keynes) – rodzeństwo spędzające wakacje na wsi w domu ekscentrycznego profesora.

Po przejściu na drugą stronę okazuje się, że w Narnii panuje nieustanna zima. Urok rzucony przez Białą Czarownicę (Tilda Swinton) może zakończyć tylko powrót lwa Aslana, na którego mieszkańcy czekają już od 100 lat.

Obraz w reżyserii Andrew Adamsona powstał na podstawie powieści C. S. Lewisa. Kontynuacje to:

• Opowieści z Narnii: Książę Kaspian (2008),
• Opowieści z Narnii: Podróż Wędrowca do Świtu (2010).

Labirynt fauna (2006) – baśń dla dorosłych w reżyserii Guillermo del Toro

Akcja ma miejsce w Hiszpanii po II wojnie światowej, w czasie dyktatury generała Franco. Jedenastoletnia Ofelia (Ivana Baquero) przeprowadza się z matką na wieś. Spacerując po lesie, odkrywa tajemniczy labirynt. Spotyka w nim fauna (Doug Jones), który stawia przed nią trzy zadania do wykonania.

„Labirynt fauna” zdobył trzy Oscary w 2007 roku za najlepszą charakteryzację, scenografię i zdjęcia. Zajmuje także miejsce drugie w naszym rankingu filmów o potworach.

Alicja w Krainie Czarów (2010) – film fantasy Tima Burtona

To ekranizacja dwóch książek Lewisa Carrolla opowiadających o przygodach Alicji (Mia Wasikowska) w krainie magii i iluzji. Światem, do którego po latach wraca dziewiętnastoletnia bohaterka, włada demoniczna Królowa Kier (Helena Bonham Carter). Dziewczynie przyjdzie się z nią zmierzyć, jednak po drodze nie omieszka wstąpić na herbatkę do Szalonego Kapelusznika (Johnny Depp).

Film zdobył dwa Oscary w 2011 roku – za najlepszą scenografię i kostiumy. To także miejsce siódme w naszym rankingu najlepszych filmów o magii.

Źródła: Bartłomiej Paszylk, Słownik gatunków i zjawisk filmowych, ParkEdukacja 2010