Slapstick – rodzaj komedii filmowej wywodzący się z tradycji teatralnych i kina niemego

Slapstick to podgatunek filmowy, dla którego nie ma tematów tabu. W zabawnej grotesce można wyśmiać praktycznie wszystko – od polityki i władzy po wielkie produkcje filmowe. Jej nazwa została zapożyczona od urządzenia cyrkowego, które służyło do wytwarzania trzaskających dźwięków podczas występów klaunów.

Spis treści:

• Slapstick – charakterystyka gatunku
• Historia filmu slapstickowego
• Filmy inspirowane slapstickiem

Slapstick – charakterystyka gatunku

Klasyczny slapstick charakteryzuje szybka akcja, rubaszny humor i mocno przerysowani bohaterowie. To filmy, w których nie ma miejsca na nudę, ponieważ kadry zmieniają się jak w kalejdoskopie, a aktorzy są w ciągłym ruchu. Bohaterowie filmowej burleski przeżywają zabawne przygody, pełne mniejszych lub większych nieporozumień.

W slapsticku często występują aluzje seksualne czy proste żarty odnoszące się do fizjonomii drugiego człowieka. Postacie są wyraziste, wręcz kreskówkowe, a sekwencje filmowe – spontaniczne, co oznacza, że możemy się spodziewać szybkich i nagłych zmian motywu oraz nastroju.

Historia filmu slapstickowego

Początki filmów slapstickowych związane są nazwiskiem brytyjskiego impresario Freda Karno. W 1912 r. jego trupa teatralna, ze względu na cenzurę w Anglii, postanowiła poszukać szczęścia w Ameryce. W jej składzie byli Charlie Chaplin i Arthur Stanley – wybitni komicy, których pojawienie się w Stanach przyciągnęło uwagę amerykańskiego reżysera i producenta filmów Macka Sennetta.

Z inicjatywy „króla komedii” powstały pierwsze komedie, w których pełno jest niewybrednych żartów. Za pierwszy film slapstickowy uchodzi zaledwie sześciominutowy „Cohen na Coney Island”.

Charlie Chaplin – legenda kina amerykańskiego

Brytyjski komik urodził się w Londynie w rodzinie aktorów wodewilowych. Kiedy matka Charliego zachorowała i straciła pracę w teatrze, chłopak przerwał szkołę i rozpoczął pracę w trupie tanecznej, aby wspomóc ją finansowo. Do teatru objazdowego Freda Karno dołączył w 1907 r., a po przybiciu do wybrzeży Ameryki, zrobił spektakularną karierę w Stanach Zjednoczonych. Mack Sennett zauważył go podczas „Wieczoru w angielskim Music-Hallu” i zaproponował mu angaż w filmach komediowych. Umowę z wytwórnią Keystone Charlie Chaplin podpisał w 1913 r.

Z czasem aktor zaczął tworzyć własne filmy. Najlepsze produkcje w reżyserii i z udziałem Charliego Chaplina to:

• Brzdąc (1921) – przedstawia perypetie wędrownego szklarza, który opiekuje się porzuconym chłopcem,
• Gorączka złota (1925) – opowiada o grupie poszukiwaczy złota i ich podróży na Alaskę w celu szybkiego zbicia fortuny,
• Dyktator (1940) – satyra na faszyzm przedstawia historię dyktatora, który mści się na Żydach za to, że nie dostał pożyczki na rozbudowę armii. O tym ostatnim pisaliśmy również w rankingu najlepszych filmów o nazistach.

Buster Keaton – gwiazda kina niemego

Omawiając historię filmów slapstickowych, nie sposób pominąć produkcji z udziałem Bustera Keatona. Aktor znany jako „człowiek o kamiennej twarzy” zasłynął z poważnej mimiki, która groteskowo uzupełnia humorystyczną fabułę filmów. Możemy go obejrzeć w następujących produkcjach:

• Rozkosze gościnności (1923) – dwudziestoletni William McKay (Buster Keaton) dowiaduje się, że odziedziczył w spadku dom w Rockville. Nie jest świadomy tego, że w rodzinnej miejscowości trwa odwieczna waśń między McKayami a Canfieldami. Kiedy po latach wraca do wioski, wpada w sam środek konfliktu,
• Marynarz na dnie morza (1924) – po tym, jak piękna Betsy (Kathryn McGuire) odrzuca zaręczyny Rollo (Muster Keaton), mężczyzna decyduje się na samotny rejs statkiem. Jednak dziwny zbieg okoliczności sprawia, że na pokładzie znajduje się także jego niedoszła narzeczona,
• Generał (1926) – akcja filmu rozgrywa się w czasie wojny secesyjnej. Młody Johny jest maszynistą lokomotywy o nazwie Generał. Jest zły na to, że armia Konfederatów nie chce dopuścić go do walki na froncie. Jednak i on będzie musiał zmierzyć się z bohaterskim zadaniem, kiedy „Generał” zostanie porwany przez wroga.

Flip i Flap, czyli Oliver Hardy i Stan Laurel

Termin „slapstick” w dosłownym tłumaczeniu oznacza „lepiący się klaps, uderzenie lub policzek”, który możemy wymierzyć komuś w postaci tortu na twarzy. W tej idei doskonale spełniali się komicy Oliver Hardy i Stan Laurel, znani w Polsce jako Flip i Flap. Duet po raz pierwszy zaistniał w filmie „Spodnie dla Filipa” w 1927 roku. Z ich udziałem powstało ponad 100 produkcji – niemych i dźwiękowych po 1929 roku.

Flip jest niski i szczupły, a Flap – wysoki i pokaźny gabarytowo. Obydwoje są niezdarni i roztargnieni, a dodatkowo Flip zawsze pakuje swojego towarzysza w tarapaty. Para komicznych bohaterów często pojawia się w towarzystwie bardzo zdecydowanych kobiet, które potrafią postawić na swoim.

Najpopularniejsze filmy z ich udziałem to:

• Kacza zupa (1933) – w niewielkim kraju o nazwie Freedonia prezydent Rufus mianuje się dyktatorem. Wprowadza zmiany w państwie i doprowadza do wojny z sąsiadującą Sylvanią. Film powstał jako satyra na faszyzm we Włoszech.
• Flip i Flap: Indyjscy piechurzy (1935) – dwójka ekscentrycznych przyjaciół udaje się do Szkocji, aby poznać testament wujka Flipa. Płyną na wyspy jako pasażerowie na gapę, po czym okazuje się, że w spadku otrzymują jedynie zwietrzałą tabakę i stare szkockie dudy. Następnie dziwnym splotem okoliczności lądują w Indiach,
• Flip i Flap w Legii Cudzoziemskiej (1939) – tytułowa para przyjaciół zaciąga się do Legii, aby odbić żonę oficera,
• Dwaj detektywi (1944) – Flip i Flap zostają wynajęci do ochrony pewnego budynku. Okazuje się, że mieszka tam naukowiec, który konstruuje bombę. Akcja filmu rozgrywa się w czasie II wojny światowej,
• Flip i Flap na bezludnej wyspie (1951) – załoga statku pasażerskiego rozbija się na bezludnej wyspie koralowej, gdzie powołuje własny rząd. Nikt z zewnątrz nie interesuje się nowoodkrytą ziemią, dopóki nie zostają odkryte tam złoża cennego uranu.

Benny Hill i jego slapstickowe show

Brytyjski komik, zanim został gwiazdą autorskiego programu „The Benny Hill Show”, imał się różnych zawodów. Urodzony w 1924 roku Alfred Hawthorne Hill był mleczarzem, doboszem i operatorem mostów. W czasie II wojny światowej pracował jako lektor w słuchowiskach radiowych. W telewizji zadebiutował w 1949 r. Jego skecze można było oglądać na kanale BBC od 1955 r., a następnie na amerykańskim ITV (od 1969 r.).

Slapstickowy charakter filmów Benny'ego Hilla podkreślają zastosowane techniki, takie jak „undercranking”, czyli przyspieszenie, parodia i pantomima. Wersja amerykańska została pozbawiona pikantnych szczegółów, które zupełnie nie raziły widzów na wyspach brytyjskich.

„Różowa pantera” – seria zabawnych zagadek kryminalnych

Pierwszy film o różowej panterze, która krzyżuje szyki nieporadnego inspektora Clouseau (Peter Sellers), pojawił się w 1963 roku i otworzył serię dziewięciu produkcji. Tradycje slapstickowe widoczne są w zabawnych gagach i grze aktorskiej bazującej na pantomimie.

W filmie dialogi są marginalne – niektóre sceny komentuje głos narratora, ale przede wszystkim rozgrywają się one w rytm muzyki skomponowanej przez Henry'ego Manciniego. Cechą charakterystyczną „Różowej pantery” są animacje przeplatające film z udziałem aktorów. Większość produkcji z oryginalnej serii wyreżyserował Blake Edwards.

Filmy inspirowane slapstickiem

Chociaż czarno–białe filmy nieme przeszły już do historii, miłośnicy kina nadal chętnie wracają do technik gatunku, które pozawalają przedstawiać świat w bardziej humorystyczny sposób. Poniżej kilka przykładów, które pełną garścią czerpią z tradycji slapstickowych.

Czy leci z nami pilot? (1980) – parodia filmów katastroficznych

Akcja komedii rozgrywa się na pokładzie samolotu, do którego wsiada straumatyzowany pilot wojskowy Ted Striker (Robert Hays). Chociaż mężczyzna zarzeka się, że już nigdy więcej nie wzbije się w powietrze, decyduje się na podniebną podróż, aby zdobyć serce ukochanej stewardessy (Julie Hagerty). Tymczasem wśród załogi dochodzi do zatrucia pokarmowego. Okazuje się, że jedynie Ted może zastąpić pilota.

Film zajął 4. miejsce na liście 101. najzabawniejszych scenariuszy wszech czasów z 2015 r. Reżyseria: Jim Abrahams i David Zucker. O tym tytule pisaliśmy także w rankingu najlepszych filmów o samolotach.

Naga broń (1988 – 1994) – kultowa seria komedii policyjnych

Głównym bohaterem cyklu jest niezdarny porucznik Frank Dreblin (Leslie Nielsen). Policjant nie grzeszy inteligencją, jednak wychodzi nawet z największych opresji dzięki zabawnym zbiegom okoliczności. W rozwiązywaniu zagadek kryminalnych wspiera go detektyw Nordberg (O. J. Simpson).

W filmach występuje także Priscilla Presley w roli Jane Spencer. Kobieta w pierwszej części jest asystentką głównego antagonisty Dreblina, a w ostatniej – zostaje żoną porucznika.

Kosmiczne jaja (1987) – parodia „Gwiezdnych wojen”

Lone Starr (Bill Pullman) i jego towarzysz Barf (John Candy) potrzebują pieniędzy na spłatę długów. Aby je zdobyć, ruszają w podróż kosmiczną, której celem jest odbicie księżniczki Vespy (Daphne Zuniga) z rąk okrutnego Lorda Hełmofona (Rick Moranis). Jej ojciec jest skłonny zapłacić sporą sumę za życie swojej córki i bezpieczeństwo planety. Jeśli tego nie zrobią, zły lord pochłonie z Druidii cały zapas powietrza.

W filmie Mela Brooksa pojawiają się nie tylko odwołania do „Gwiezdnych wojen” George'a Lucasa, ale także do innych klasyków fantasy, takich jak: „Star Trek” (pierwszy film powstał w reżyserii Roberta Wise'a) czy „Obcy – ósmy pasażer Nostromo” w reżyserii Ridleya Scotta. Więcej o produkcjach rozgrywających się w przestrzeni międzyplanetarnej – w rankingu filmów o kosmosie.

Głupi i głupszy (1994) – amerykańska komedia pomyłek

Lloyd Christmas (Jim Carrey) i Harry Dunne (Jeff Daniels) wyruszają w podróż do Kolorado, aby oddać porzuconą na lotnisku walizkę. Są przekonani, że bagaż należy do pięknej kobiety o imieniu Mary (Lauren Holly), którą Lloyd od dawna darzy platoniczną miłością. Tymczasem w walizce znajdują się pieniądze stanowiące okup dla porywaczy.

Film w reżyserii braci Farrellych zdobył dwa Złote Popcorny MTV w 1995 r. – za rolę główną w wykonaniu Jima Carreya i najlepszy pocałunek (Jim Carrey i Lauren Holly).

Maska (1994) – superbohaterska komedia z Jimem Carreyem

To pastisz filmów o superbohaterach. Nudne życie Stanleya Ipkissa (Jim Carrey) odmienia maska należącą do nordyckiego boga Lokiego. Po jej założeniu mężczyzna zyskuje polot i pewność siebie. Sypie żartami jak z rękawa, ale także popada w niemałe tarapaty.

Tytułowa maska okazuje się szczególnie groźna w rękach złoczyńcy Doriana Tyrella (Peter Greene). Przy nim psoty Stalneya wypadają blado i niewinnie.

W „Masce” Chucka Russella zobaczymy także Cameron Diaz w roli Tiny, o której względy walczą dwaj główni antagoniści.

Setki bobrów (2022) – komedia slapstickowa z XXI wieku

Obraz w reżyserii Mike'a Cheslika odwołuje się do korzeni podgatunku filmowego. Czarno–białe kadry uzupełnia skoczna muzyka, a szybkie sceny naszpikowane są żartami sytuacyjnymi.

Głównym bohaterem jest Jean Kayak (Ryland Brickson Cole), który aspiruje do bycia najlepszym traperem Ameryki. Aby uzyskać tytuł, a przy okazji zdobyć także rękę córki handlarza futrami, musi przechytrzyć setki bobrów.