Jan Jakub Kolski – reżyser i scenarzysta. Jego najlepsze filmy narodziły się z dziecięcych wspomnień

Jan Jakub Kolski miłość do kina ma zapisaną w genach – już jego pradziadek na początku XX wieku był związany z działalnością filmową. Ponadto dzieciństwo spędzone u dziadka w Popielawach połączone z fascynacją literaturą Marqueza zaowocowało świetnymi tematami na fabułę. Autorskie filmy Jana Jakuba Kolskiego rozgrywają się na wsi, opowiadając o przywarach i pasjach miejscowej ludności.

Spis treści:

• Dzieciństwo i młodość reżysera
• Okres studencki i pierwsze etiudy filmowe
• Debiut pełnometrażowy – „Pogrzeb kartofla” (1990)
• Życie prywatne reżysera
• Styl twórczości Jana Jakuba Kolskiego
• Najważniejsze filmy

Dzieciństwo i młodość reżysera

Jan Jakub Kolski urodził się 29 stycznia 1956 roku we Wrocławiu w rodzinie, która od pokoleń interesowała się filmem. Jego pradziadek Mani Hendlisz prowadził kinematograf w Łodzi w latach przedwojennych. Dziadek Jan Kolski zajmował się dystrybucją, a ojciec Roman – montażem filmów. Pasję do kina podzielała również jego starsza siostra Ewa Pakulska (1954-1999).

Dzieciństwo reżysera było związane z rodzinną miejscowością Popielawy obok Tomaszowa Mazowieckiego, w którym znajdowała się posiadłość jego drugiego dziadka Jakuba Szewczyka. To tam po raz pierwszy zetknął się z projekcją filmów.

Okres studencki i pierwsze etiudy filmowe

W 1981 roku rozpoczął studia na łódzkiej filmówce. Skończył je w 1985 roku, jednak dyplom magistra otrzymał dopiero w 2001 roku. Następnie zrobił doktorat (2007) i profesurę (2019). W okresie studenckim próbował swoich sił jako fotograf i operator filmowy.

Pierwszy wyreżyserowany przez niego film krótkometrażowy powstał w 1983 roku i była to „Najpiękniejsza jaskinia świata”.

Dokument opowiada o wyprawie grotołazów do Sali Szampańskiej w Jaskini Niedźwiedziej w Kletnie. Pełnej ciasnych szczelin, trudnej i błotnistej drodze eksploratorów towarzyszy monolog wewnętrzny jednego z bohaterów, co nadaje etiudzie wymiaru filozoficznego.

Debiut pełnometrażowy – „Pogrzeb kartofla” (1990)

W pierwszym filmie fabularnym reżyser wykorzystał elementy biografii swojego dziadka Jakuba Szewczyka i wujka Wacława. Główny bohater ma na imię Mateusz (Franciszek Pieczka) i wraca z obozu koncentracyjnego do rodzinnej miejscowości.

Odzyskuje swoją chatę i dobytek rymarski, który podczas jego nieobecności został przejęty przez mieszkańców folwarku. Mieszka sam i czeka na powrót syna. Tymczasem okazuje się, że jego syn Jurek (Jan Jankowski) nie żyje, a do jego śmierci przyczyniła się miejscowa ludność – obawiając się konsekwencji politycznych.

Tytuł filmu nawiązuje do finałowej sceny, w której Mateusz przygląda się, jak żydowski chłopiec odprawia na polu rytualny pogrzeb pieczonych ziemniaków. Wyjaśnia, że został wyrzucony z transportu, a jego rodzina zginęła w obozie zagłady.

Film nie zyskał popularności w Polce, za to został pozytywnie oceniony na festiwalu w Cannes w 1991 roku, na którym otrzymał wyróżnienie Un Certain Regard. Polscy krytycy zwrócili jednak uwagę na znakomitą ścieżkę dźwiękową autorstwa Zygmunta Koniecznego.

Życie prywatne reżysera

• Od 1990 roku do momentu ujawnienia romansu z Aleksandrą Michael był mężem Grażyny Błęckiej-Kolskiej (ur. 1962). Aktorka wielokrotnie występowała w jego filmach.
• W 1991 roku urodziła się ich córka Zuzanna. Dziewczyna zginęła w wypadku samochodowym w 2014 roku. Sąd uznał winę matki, która prowadziła auto, ze względu na przekroczenie prędkości. Ojciec poświęcił córce film „Serce, serduszko” (2015).
• Obecnie Jan Jakub Kolski jest w związku z Aleksandrą Michael (ur. 1988)– fotografką, aktorką i producentką filmową. W 2011 roku urodziła się ich córka Pola.

Styl twórczości Jana Jakuba Kolskiego

Charakterystyczne dla twórczości reżysera jest kino autorskie, wpisujące się w nurt realizmu magicznego. Jego filmy często rozgrywają się na wsi, która jest domem dla rozmaitych odmieńców, takich jak Kuśtyczka (Grażyna Błęcka-Kolska) z „Pograbka” (1992) czy karlica Janka z filmu „Grający z talerza” (1995).

Jest to świat prosty, ale też tajemniczy. Dobrym gospodarzem jest sam Bóg, który dba o mieszkańców wioski.

Jan Jakub Kolski jest również autorem adaptacji literackich:

• Daleko od okna (2000) – film wojenny na podstawie opowiadania Hanny Krall,
• Pornografia (2003) – dramat na podstawie powieści Witolda Gombrowicza,
• Wenecja (2010) – dramat obyczajowy zainspirowany opowiadaniami „Sezon w Wenecji” Włodzimierza Odojewskiego.

Najważniejsze filmy

Przełomem w karierze reżyserskiej Jana Jakuba Kolskiego okazał się film „Jańcio Wodnik” (1993). Kolejnym obrazem, który skradł serca publiczności była „Historia kina w Popielawach” (1998).

Duży rozgłos zdobyły adaptacje literackie, w tym kontrowersyjna „Pornografia” (2003), w której reżyser zmienia ton opowieści, odchodząc od kpiny w stronę realizmu psychologicznego.

W 2006 roku powstał film „Jasminum” na podstawie autorskiego scenariusza, uhonorowany Nagrodą Publiczności na festiwalu w Gdyni i siedmioma Orłami w 2007 roku.

Pomyślny dla reżysera był także rok 2010, w którym ukazała się „Wenecja” – wzruszająca baśń o potędze dziecięcej wyobraźni w czasie II wojny światowej.

Jańcio Wodnik (1993) – ballada o fałszywym uzdrowicielu

Tytułowy Jańcio Wodnik (Franciszek Pieczka) to wiejski filozof, który za sprawą klątwy zostaje obdarzony mocą uzdrawiania ludzi. Porzuca swoją ciężarną żonę (Grażyna Błęcka-Kolska), aby wyruszyć w świat i pomagać innym.

Tymczasem jego syn rodzi się z ogonem. Żona Weronka liczy na pomoc męża. Jednak okazuje się, że nie jest on w stanie pomóc, ponieważ jego dar stracił już swą moc.

Film otrzymał trzy nagrody na festiwalu w Gdyni w 1993 roku – za reżyserię, najlepszą rolę męską (dla Franciszka Pieczki) i Nagrodę Dziennikarzy.

Cudowne miejsce (1994) – opowieść o wierze i wspólnocie

Głównym bohaterem jest ksiądz Jakub (Adam Kamień), który zostaje nowym proboszczem w parafii. Widząc trudności w kontakcie z miejscową ludność, zwraca się z prośbą o poradę do starszego księdza Andrzeja (Krzysztof Majchrzak), sprawującego pieczę na sąsiednią parafią.

Tymczasem mieszkańcy wioski spodziewają się cudu. W odpowiedzi na ich oczekiwania okazuje się, że pracująca w gospodzie Grażynka (Grażyna Błęcka-Kolska) jest stygmatyczką.

Film, pomimo skrajnych opinii krytyków, otrzymał cztery nagrody na festiwalu w Gdyni w 1994 roku za:

• reżyserię – dla Jana Jakuba Kolskiego.
• rolę pierwszoplanową kobiecą – dla Grażyny Błęckiej-Kolskiej,
• rolę drugoplanową męską – dla Krzysztofa Majchrzaka,
• scenografię autorstwa Tadeusza Kosarewicza.

Historia kina w Popielawach (1998) – baśń o magii kina

Dziesięcioletni Staszek Szewczyk (Tomasz Krysiak) i jego kolega Józef Andryszek VI (Michał Jasiński) postanawiają odtworzyć kinematograf, który zaprojektował przodek chłopca – Józef Andryszek I (Bartosz Opania) w XIX wieku, jeszcze przed słynnym wynalazkiem braci Lumière. Jednak rekonstrukcja kina w Popielawach budzi sprzeciw jego ojca, Józefa Andryszka V (Krzysztof Majchrzak).

Film został uhonorowany na festiwalu w Gdyni w 1998 roku, zdobywając Złote Lwy i dwie Nagrody Indywidualne – za produkcję i główną rolę męską w wykonaniu Krzysztofa Majchrzaka. W 1999 roku obraz otrzymał także cztery Orły jako najlepszy film, za muzykę autorstwa Zygmunta Koniecznego, zdjęcia w wykonaniu Krzysztofa Ptaka i montaż (Ewa Pakulska).

Pornografia (2003) – ekranizacja głośnej powieści Witolda Gombrowicza

Akcja filmu rozgrywa się w czasie II wojny światowej na sandomierskiej wsi. Do posiadłości Hipolita (Krzysztof Globisz) przyjeżdżają Witold i Fryderyk (Adam Ferency i Krzysztof Majchrzak). Chcąc się zabawić, ustanawiają zakład, w którym stawiają na szali zaręczyny córki gospodarza (Sandra Samos).

Obraz był wyświetlany w konkursie głównym na festiwalu w Wenecji w 2003 roku. W 2004 roku zdobył pięć Orłów – za rolę drugoplanową w wykonaniu Jana Frycza (wystąpił jako Siemian, dowódca partyzantów), muzykę skomponowaną przez Zygmunta Koniecznego, zdjęcia Krzysztofa Ptaka, dźwięk i scenografię.

Na festiwalu w Gdyni „Pornografia” otrzymała Nagrodę Specjalną, cztery Nagrody Indywidualne i wyróżnienie Złoty Klakier – dla najdłużej oklaskiwanego filmu.

Jasminum (2006) – komedia obyczajowa o zakonnikach obdarzonych cudownym zapachem

Jest to opowieść o życiu mieszkańców klasztoru w Jaśminowie, których spokojny rytm dnia zakłóca pojawienie się konserwatorki obrazów Nataszy (Grażyna Błęcka-Kolska) i jej kilkuletniej córki Eugenii (Wiktora Gąsiewska). Według legendy w najbliższym czasie w klasztorze ma objawić się święty.

Skromny przybytek boży zamieszkuje pięciu braci – ojciec Kleofas (Adam Ferency), brat Zdrówko (Janusz Gajos) i trzech pustelników pachnących kwiatami drzew – brat Śliwa (Grzegorz Damięcki), brat Czeremcha (Krzysztof Pieczyński) i brat Czereśnia (Dariusz Juzyszyn).

Film został nagrodzony siedmioma Orłami za główną rolę w wykonaniu Janusza Gajosa, muzykę, zdjęcia, scenografię, kostiumy, dźwięk i montaż.

Wenecja (2010) – wzruszająca baśń o sile dziecięcej wyobraźni

Jest rok 1939, Marek (Marcin Walewski) marzy o wakacjach w Wenecji, gdzie co roku jeżdżą jego rodzice. Niestety, ze względu na wojnę, zmuszony jest spędzić lato na wsi u ciotki Weroniki (Grażyna Błęcka-Kolska). W piwnicy, którą zalewa woda, Marek i miejscowe dzieciaki budują własną Wenecję.

Dramat obyczajowy w reżyserii Jana Jakuba Kolskiego został nagrodzony czterema Orłami w 2011 roku – za zdjęcia autorstwa Artura Reinharta, scenografię w wykonaniu Joanny Muchy, dźwięk i kostiumy. Na festiwalu w Gdyni rok wcześniej film otrzymał Nagrodę Specjalną i trzy Złote Lwy – za scenografię, zdjęcia i najlepszy debiut aktorski w wykonaniu Marcina Walewskiego.