Film animowany – historia, techniki animacji i przełomowe produkcje

Film animowany to obok fabuły i dokumentu jeden z trzech głównych rodzajów filmowych. Ze względu na brak ograniczeń wizualnych pozwala nie tylko na liniowe przedstawienie narracji, ale także na bardziej abstrakcyjną formę przekazu. Od momentu wyświetlenia pierwszego filmu przez braci Lumière w 1985 roku wynaleziono wiele różnych sposobów na tworzenie animacji. Wielu współczesnych twórców sięga po stare techniki lub łączy kilka, tworząc wizualne działa sztuki. Poniżej sprawdzamy, co stoi u podstaw.

Spis treści:

• Historia filmów animowanych
• Techniki tworzenia filmów animowanych
• Najważniejsze animacje w historii kina
• Polskie filmy animowane

Historia filmów animowanych

Pierwsze filmy animowane związane są z wynalezieniem metody zdjęć poklatkowych. Zanim jednak umieszczono rysunki na taśmie filmowej, stosowano proste urządzenia, pozwalające na szybką zmianę kadru. W fenakistiskopie grafiki były umieszczone na obrzeżach obracającego się dysku, z kolei w zoetropie rysunki znajdowały się wewnątrz cylindra.

Najprostszą metodą na wywołanie wrażenia ruchu był kineograf albo inaczej „flipbook”. Jego działanie polegało na szybkim wertowaniu kartek z rozrysowaną scenką.

Pierwsza animacja na ekranach kin

Najstarszym zarejestrowanym filmem rysunkowym są „Zabawne grymasy śmiesznych twarzy” stworzone przez Jamesa Stuarta Blacktona w 1906 r. Krótkometrażowa etiuda nawiązuje do sztuki „chalk talk”, która polegała na tworzeniu przez rysownika zabawnych karykatur na oczach publiczności.

Sztuka animacji Walta Disneya

Jednak największy przełom w tej historii zawdzięczamy wytwórni Walta Disneya, w której w 1928 r. powstała jedna z pierwszych dźwiękowych animacji pt. „Parowiec Willie”. To w niej po raz pierwszy zobaczyliśmy kultową Myszkę Miki.

Kreskówka była ogromnym przedsięwzięciem, a jej stworzenie wymagało nawet 700 rysunków dziennie. Za pomysł, scenariusz i udźwiękowienie odpowiadał Walt Disney, a ilustracje wykonał Ub Iwerks. Fabuła nawiązuje do filmu slapstickowego „Marynarz słodkich wód” z Busterem Keatonem w roli głównej.

Zobacz także: Filmy animowane nagrodzone Oscarem – TOP 5

Techniki tworzenia filmów animowanych

Obecnie w filmach animowanych wykorzystywane są różne techniki, a ich wybór dyktują walory artystyczne lub odbiorca, dla którego powstaje obraz. W niektórych produkcjach twórcy korzystają z kilku metod jednocześnie – na przykład, aby wyróżnić prowadzenie narracji na kilku płaszczyznach. Poniżej krótka charakterystyka najważniejszych technik:

• rysunkowa – to zdecydowanie najbardziej pracochłonna metoda tworzenia filmów animowanych. Rysunki powstają ręcznie na kartkach, kalkach, celuloidach lub przy pomocy programów komputerowych do tworzenia ilustracji 2D. Następnie są filmowane lub skanowane i łączone w programie do montażu,
• lalkowa – do tworzenia kolejnych klatek wykorzystywane są kukiełki, których szkielet najczęściej jest oparty na metalowej konstrukcji. Dzięki temu można tworzyć stabilne kadry, a w kolejnych zmienia się tylko pozy lalek. Jedną z form tej techniki jest metoda plastelinowa, w której postacie i otoczenie są wykonane z materiałów plastycznych,
• piaskowa – w tej technice obrazy powstają z materiałów sypkich, takich jak mąka, cukier, sól lub piasek. W kolejnych kadrach są modyfikowane, dając wrażenie ruchu,
• animacja 3D – polega na tworzeniu obrazów i postaci za pomocą programów do grafiki trójwymiarowej. Pierwszym filmem pełnometrażowym, który powstał w technice 3D, był „Toy Story” (1995) w reżyserii John Lassetera, pracującego dla wytwórni Pixar,
• pikselacja – to technika, w której wykorzystywane są zdjęcia przedmiotów lub postaci w różnych fazach ruchu. W ten sposób powstał film „Tango” (1980) w reżyserii Zbigniewa Rybczyńskiego – nagrodzony Oscarem w 1983 roku,
• motion capture – to sposób na płynne poruszanie się animowanych bohaterów. Naturalny ruch aktorów rejestrowany jest przez kamerę w przestrzeni trójwymiarowej, a następnie przeniesiony na animowane postaci. Tę technikę zastosowano w filmie „Ekspres Polarny” (2004) w reżyserii Roberta Zemeckisa dla wytwórni Warner Bros. Na grze aktorskiej Toma Hanksa opierają się ruchy głównych bohaterów tej historii.

Najważniejsze animacje w historii kina

Najwięcej o historii filmów animowanych mówią same tytuły. Dzięki swojej pomysłowości i zastosowanym technikom to one dokonywały kolejnych przełomów w zakresie sztuk wizualnych.

Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków (1937) – pierwszy pełnometrażowy film Walta Disneya

To historia oparta na znanej baśni braci Grimm. Zła macocha planuje śmierć swojej pasierbicy, która jako jedyna istota na świecie jest piękniejsza od niej. Na szczęście nadworny myśliwy oszczędza dziewczynę i każe jej uciekać do lasu. Tam Śnieżka znajduje schronienie w chatce siedmiu pracowitych i dobrodusznych krasnoludków.

Obraz wytwórni Disneya w reżyserii Davida Handa pojawił się w polskich kinach w 1938 r. W 1939 r. otrzymał Nagrodę Specjalną na oscarowej gali jako filmowa innowacja.

Zwariowane Melodie – kreskówki wytwórni Warner Bros.

Pierwszy odcinek zapowiadający serię „Looney Tunes” powstał w 1929 r. W pilotażu widzimy rysownika (Rudolf Ising), który mozolnie tworzy główną postać. Po narysowaniu Bosko ożywa i tym samym rozpoczynają się jego zabawne przygody.

W kolejnych seriach pojawiają się bohaterowie, których dobrze znamy, między innymi królik Bugs, kaczor Daffy, kanarek Tweety i kot Sylwester oraz Kojot i Struś Pędziwiatr. Animacje wyróżniają charakterystyczne żarty sytuacyjne, często oparte na przemocy, i cięty humor.

Flintstonowie (1960–1966) – rodzinne seanse z Hanna-Barbera

To animowana seria o dwóch rodzinach jaskiniowców. Na pierwszy plan wysuwa się przyjaźń pomiędzy Fredem Flintstonem a Barneyem Rubble'em. Każdy ma swoją rodzinę i zwierzaki, które pomagają w pracach domowych.

W 1994 r. na podstawie kreskówki powstał film pełnometrażowy „Flintstonowie” w reżyserii Briana Levanta, a cztery lata później jego prequel – „Flintstonowie: Niech żyje Rock Vegas!” (2000).

Toy Story (1995) – film Pixara w technice 3D

Na kultowej bajce Disneya kolejne pokolenia rezolutnych dzieciaków uczą się, czym jest przyjaźń. Szeryf Chudy nie jest tylko ulubioną zabawką, ale największym przyjacielem Andy'ego. Co roku, gdy zbliżają się urodziny chłopca, kowboj przeżywa dramat. Boi się tego, że dzieciak dostanie inną, lepszą zabawkę, która zastąpi jego zaszczytne miejsce na łóżku.

Obawy szeryfa okazują się prawdziwe, gdy w domu Andy'ego pojawia się Buzz Astral – kosmiczny astronauta. Zdegradowany Chudy trafia do skrzyni z zabawkami i postanawia pozbyć się intruza. Jednak jego plan okazuje się wadliwy i sam popada w tarapaty.

Film animowany „Toy Story” zachwyca świetnymi dialogami, które w oryginalnym dubbingu wypowiadają znani aktorzy – Tom Hanks, Tim Allen czy Wallace Shawn. W polskiej wersji usłyszymy m.in. Roberta Czebotara, Tomasza Koniecznego i Edytę Jungowską. Do klasyki przeszła ścieżka dźwiękowa z genialną piosenką „You've got a friend in me” Randy'ego Newmana – po polsku: „Ty druha we mnie masz” w wykonaniu Stanisława Soyki.

Trio z Belleville (2003) – surrealistyczna animacja dla dorosłych

Film w reżyserii Sylvaina Chometa łączy klasyczną dwuwymiarową animację z techniką 3D. W nurcie czarnej komedii, nawiązując do różnych stylów w kulturze i sztuce – od Art Deco po gotyk – opowiada historię chłopca o imieniu Champion, który jest wychowywany przez babcię. To ona zauważa jego pasję do kolarstwa i postanawia przygotować go do wyścigu Tour de France. Niestety chłopiec zostaje porwany. Aby go uratować, Madame Souza i pies Bruno będą musieli wyruszyć aż za ocean do metropolii o nazwie Belleville.

W 2004 r. obraz otrzymał dwie nominacje do Oscarów – jako najlepszy film animowany i za piosenkę „Belleville Rendez-Vous” w wykonaniu Beatrice Bonifassi. Został także nagrodzony Złotym Satelitą (najlepszy film animowany lub łączący w sobie różne media) i Cezarem za najlepszą muzykę filmową.

Mój sąsiad Totoro (1987) – japońska sztuka animacji

To przepiękna historia o potędze wyobraźni utrzymana w stylistyce charakterystycznej dla japońskiego studia Ghibli. Fabuła rozgrywa się w starym domu na wsi, do którego przeprowadza się ojciec z dwiema córkami, aby być bliżej ich matki, która od dłuższego czasu przebywa w szpitalu.

Starsza z sióstr, Satsuki zaprzyjaźnia się z chłopcem z sąsiedztwa o imieniu Kanta. Następnie razem z młodszą Mei odkrywają magiczny świat leśnych stworzeń, które nazywają się Totoro.

Twórca filmu Hayao Miyazaki zawarł w historii wątki autobiograficzne. On także jako mały chłopiec wychowywał się tylko z ojcem, ponieważ jego matka długo przebywała w szpitalu.

Inne znane produkcje studia Ghibli to:

• Księżniczka Mononoke (1997) – film ekologiczny dla dorosłych o walce człowieka z dziką przyrodą,
• Spirited Away: W krainie Bogów (2003) – tajemnicza i trzymająca w napięciu animacja o podróży Chihiro do świata duchów,
• Ponyo (2008) – wzruszająca opowieść o zetknięciu z innością, pokazana poprzez przyjaźń chłopca z rybią księżniczką. O tym tytule pisaliśmy w rankingu filmów o syrenach,
• Chłopiec i czapla (2023) – historia młodego Mahito, który po śmierci matki wyrusza w podróż na skraj życia i śmierci.

Polskie filmy animowane

Historia polskich filmów animowanych również ma na swoim koncie wiele ciekawych produkcji. Na niektórych wychowywali się nasi rodzice i dziadkowie. Inne, stanowiąc wyraz artystycznych wizji, zdobyły uznanie krytyków na międzynarodowych festiwalach filmowych.

Studio Se–ma-for w Łodzi

Nazwa Se-ma-for została przyjęta w 1960 r. dla Studia Małych Form Filmowych. To tutaj w latach 60. XX wieku powstał serial animowany „Zaczarowany ołówek”, w którym głównym bohater przy pomocy magicznego ołówka może stworzyć wszystko. W latach 70. i 80. popularność zdobyły także kolejne animacje: „Miś Uszatek”, „Opowiadania Muminków” i „Przygody kota Filemona”.

W ramach studia powstała nagrodzona Oscarem awangardowa produkcja Zbigniewa Rybczyńskiego pt. „Tango” (1980). Akcja filmu rozgrywa się w małym pokoju, do którego kolejno wchodzi 26 różnych postaci. W filmie zastosowano technikę pikselową, polegająca na robieniu zdjęć i nakładaniu ich na siebie zgodnie z sekwencją animacji.

Filmy rysunkowe dla dzieci – „Bolek i Lolek”, „Reksio” czy „Przygody Koziołka Matołka”?

Dużą rolę w historii polskich filmów animowanych odegrało także Studio Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej. Tu powstał popularny animowany „tasiemiec” opowiadający o przygodach Bolka i Lolka. Pierwszy odcinek został wyemitowany w 1962 r., a w ciągu kolejnych 23 lat powstało ponad 150 odcinków. W 1973 r. do dwójki przyjaciół dołączyła dziewczynka o imieniu Tola.

Kolejnym rysunkowym hitem był „Reksio” – serial animowany z tej samej wytwórni w Bielsku-Białej. Przygody psa i innych podwórkowych zwierząt mogliśmy śledzić od 1967 do 1990 r. Animację stworzył Lechosław Marszałek, który wcześniej pracował nad serią o Bolku i Lolku. Zrezygnował jednak z tworzenia tej historii w chwili, gdy jej współtwórcy postanowili, że chłopcy będą bawić się bronią w ramach przygód na Dzikim Zachodzie. W zamian wpadł na pomysł spokojnej historii, która nie będzie epatować przemocą.

„Dziwne przygody Koziołka Matołka” to z kolei produkt warszawskiego Studia Miniatur Filmowych. Animowany serial o przygodach koziołka w drodze do Pacanowa powstał na podstawie komiksu Kornela Makuszyńskiego i Mariana Walentynowicza. W latach 1969–1971 mogliśmy zobaczyć 26 odcinków.

Katedra (2002) – film Tomasza Bagińskiego w technice animacji komputerowej

Na wyróżnienie zasługuje jeszcze jedna polska produkcja, która otrzymała nominację do Oscara w 2003 r. W filmie „Katedra” Tomasza Bagińskiego widzimy tajemniczą przestrzeń oczami pielgrzyma. Razem z nim wchodzimy do środka gotyckiego gmachu, aby wraz ze wschodem słońca ujrzeć skrywane w nim sekrety.

Obraz powstał za pomocą grafiki komputerowej na podstawie opowiadania Jacka Dukaja.