Przyjaciółka, kochanka, a może... żona? Katharina Schratt zajęła miejsce Sisi u boku Franciszka Józefa I

W latach 80. XIX wieku małżeństwo cesarza Austro-Węgier Franciszka Józefa I i cesarzowej Elżbiety Bawarskiej zwanej Sisi istniało już tylko na papierze. Jedną z najbliższych monarsze kobiet stała się wówczas austriacka aktorka Katharina Schratt. Mówiono nawet, że po śmierci Sisi została jego żoną…

Katharina Schratt: kim była?

Katharina Maria Schratt przyszła na świat 11 września 1853 r. w Baden w Dolnej Austrii jako córka sprzedawcy artykułów papierniczych Antona Schratta i Kathariny z domu Wallner. Już w wieku sześciu lat zainteresowała się teatrem, lecz jej konserwatywni rodzice dążyli do tego, by wybrała inną życiową drogę niż występy sceniczne. Wysłali ją do szkoły z internatem w Kolonii, co jednak tylko wzmogło jej pragnienie bycia artystką teatralną. Ostatecznie Schrattowie ulegli więc córce i pozwolili jej zapisać się na lekcje aktorstwa. W wieku siedemnastu lat Schratt zadebiutowała na deskach teatru w Baden, a już w 1872 r. została aktorką w Hoftheater w Berlinie. Po kilku miesiącach zaangażowano ją do Stadttheater w Wiedniu, gdzie z czasem stała się czołową gwiazdą sceny.

25 września 1879 r. wyszła za mąż za węgierskiego magnata, barona Nikolausa Kissa von Ittebe, któremu rok później urodziła syna Antona. Małżeństwo to okazało się jednak nieudane i już po kilku latach para podjęła decyzję o separacji, chociaż nigdy nie zdecydowała się na rozwód. W 1883 r. Schratt została aktorką cesarsko-królewskiego teatru w Hofburgu, a co za tym idzie musiała osobiście podziękować na angaż cesarzowi Austro-Węgier Franciszkowi Józefowi I. To właśnie wówczas doszło do ich pierwszego spotkania. Austriacka aktorka zwróciła uwagę osób z najbliższego otoczenia władcy, ponieważ zdołała rozśmieszyć znanego z powściągliwości w okazywaniu emocji monarchę, co było nie lada wyczynem.

Czytaj także: Depresja, anoreksja, nieszczęśliwe małżeństwo. Oto tajemnice życia cesarzowej Sisi

Katharina Schratt, około 1900 roku

Katharina Schratt: serdeczna przyjaciółka cesarza

Małżeństwo Franciszka Józefa I i Elżbiety Bawarskiej od wielu lat znajdowało się w kryzysie, ponieważ Sisi była typem samotniczki i bardzo często opuszczała Wiedeń, w którym z kolei uwielbiał spędzać czas jej mąż. Sama wspierała więc rozwój znajomości cesarza z Kathariną Schratt, licząc na to, że będzie ona zajmowała Franciszkowi Józefowi I czas, kiedy jej akurat nie będzie u jego boku. W maju 1886 r. zaaranżowała nawet spotkanie męża z aktorką w atelier nadwornego malarza Heinricha von Angelego, u którego zamówiła dla męża… jej portret. Monarcha i aktorka od razu znaleźli ze sobą wspólny język, a księżna Eleonora Fugger von Babenhausen tak komentowała ich relację: „Jej urokliwa osobowość stanowiła klucz do serca nieprzystępnego dla innych cesarza Franciszka Józefa. Nawet jeśli nie dochodziło między nimi do jakichkolwiek intymności, [...] to jednak tylko z nią jedną potrafił rozmawiać o wszystkim, co go zajmowało”.

Chociaż już w 1875 r. Franciszek Józef I wdał się w wieloletni związek pozamałżeński z zamężną wiedenką Anną Nahowski, jego relacja ze Schratt podobno nigdy nie przybrała erotycznego charakteru. Obydwoje z trudem powstrzymywali się przed przekroczeniem granicy. „Powiada pani, że zapanuje nad sobą; ja również, choć nie zawsze jest mi z tym dobrze, nie chcę bowiem uczynić nic niestosownego, kocham swoją żonę i nie chciałbym nadużyć jej zaufania ani przyjaźni wobec Pani” – pisał do aktorki w 1888 r. Zdaniem części badaczy w kolejnych latach Franciszek Józef I i Katharina Schratt zostali jednak kochankami, lecz trzymali swoją miłosną relację w tajemnicy przed cesarskim dworem.

W listach do „Łaskawej Pani” (Die gnädige Frau), jak zwykł nazywać Schratt, cesarz Austro-Węgier podpisywał się jako „miłujący Panią całym sercem Franciszek Józef”, ona zaś nazywała go zawsze „najłaskawszym władcą i cesarzem”. Kiedy 30 stycznia 1889 r. syn cesarza, arcyksiążę Rudolf, popełnił samobójstwo w zameczku myśliwskim w Mayerlingu, to właśnie wsparcie ze strony Kathariny Schratt przynosiło Franciszkowi Józefowi I ukojenie w bólu. „Pani wierna przyjaźń i dobroczynne, napawające spokojem współczucie były dla nas ostatnimi dniami olbrzymią pociechą” – dziękował artystce w liście z 5 lutego 1889 r.

Czytaj także: Cesarzowa Sisi cierpiała na anoreksję, a na pielęgnację włosów poświęcała trzy godziny dziennie

Katharina Schratt, cesarz Franciszek Józef I, prawdopodobnie około 1900 roku

Katharina Schratt i Franciszek Józef I: sekretne małżeństwo?

10 września 1898 r. w Genewie cesarzowa Sisi zginęła z rąk włoskiego anarchisty Luigiego Lucheniego, a 20 maja 1909 r. zmarł mąż artystki, Nikolaus Kiss von Ittebe. Zdaniem biografa Kathariny Schratt Georga Markusa po śmierci swoich małżonków Franciszek Józef I i austriacka aktorka stanęli przed ołtarzem i złożyli sobie w tajemnicy przysięgę małżeńską. Podobno w przechowywanej w tajnym archiwum kurii biskupiej w Wiedniu księdze ślubów znajduje się zapis o małżeństwie „Franciszka Józefa von Habsburga Lotaryńskiego i Katarzyny Kiss de Ittebe z domu Schratt”, lecz dotychczas nie udało się znaleźć ostatecznego potwierdzenia tej informacji. „To, czy on rzeczywiście poślubił panią Schratt, może interesować najwyżej Abrahama i świętą Klarę, ale nie współczesną historię!” – skwitował sprawę drugiego małżeństwa Franciszka Józefa I arcyksiążę Otto von Habsburg, syn ostatniego cesarza Austro-Węgier Karola I.

Cesarz Franciszek Józef I zmarł 21 listopada 1916 r. w pałacu Schönbrunn koło Wiednia. Po jego śmierci Katharina Schratt żyła w samotności i zapomnieniu w swoim pałacu na Kärntner Ring. W latach 30. dziennikarze wypytywali ją o relację ze zmarłym monarchą, a czołowe austriackie domy wydawnicze namawiały ją, by spisała swoje wspomnienia. „Jestem aktorką, nie pisarką, i nie mam nic do powiedzenia, ponieważ nigdy nie byłam Pompadour, a tym bardziej Maintenon” – odpowiadała, nawiązując do kochanki króla Francji Ludwika XV i morganatycznej żony króla Ludwika XIV.

W ostatnich latach życia Katharina Schratt znana była ze swej gorliwej wiary i podobno codziennie odwiedzała grób swoich dobrodziejów, Franciszka Józefa I i Sisi, w krypcie cesarskiej w kościele kapucynów w Wiedniu. Według relacji bratanicy Schratt do końca swoich dni miała żałować, że przez lata była dla monarchy tylko przyjaciółką. „Dręczyło ją to do samej śmierci, że w jego oczach pozostawała cały czas mieszczanką” – twierdziła. Zmarła 17 kwietnia 1940 r. w Wiedniu w wieku 87 lat i została pochowana na wiedeńskim cmentarzu Hietzing.

Czytaj także: Wnuczkę Sisi zwano czerwoną arcyksiężniczką, spoczęła w anonimowym grobie. Kim była Erzsi?

Katharina Schratt, cesarz Franciszek Józef I, prawdopodobnie 1910 rok

Katharina Schratt, życiowa partnerka Franciszka Józefa I, około 1890 roku