Jan Matejko zyskał uznanie jako twórca obrazów historycznych, rysownik, konserwator, nauczyciel i gorliwy patriota. Sukces artysty nie od razu był oczywisty. Malarz nie radził sobie z wieloma przedmiotami w szkole, miał problemy finansowe, wyróżniał się słabym wzrokiem i jak napisał Marian Gorzkowski: „doświadczał od swych współtowarzyszy pewnego znęcania się”. Mimo przeciwności losu obrazował kluczowe wydarzenia z historii Polski – kształcąc tożsamość narodową Polaków i zyskał popularność na całym świecie jako jeden z najwybitniejszych polskich artystów.

Spis treści:

• Kim był Jan Matejko?
• Skrócony życiorys Jana Matejki
• Jak i kiedy zmarł malarz?
• Charakterystyczna twórczość Matejki
• Najsłynniejsze obrazy Jana Matejki

Kim był Jan Matejko?

Jan urodził się 24 czerwca 1838 roku w Krakowie, w rodzinie o korzeniach czesko-polsko-niemieckich. Franciszek Ksawery Matejko – ojciec chłopca i nauczyciel muzyki, wpłyną na rozwój artystycznych zainteresowań syna. Matka małego Matejki szybko zmarła. Wielu twierdzi, że od tego momentu dzieciństwo utalentowanego Jana było przepełnione lękami i gorzkimi chwilami.

Jan Matejko już jako dziecko wykazywał wybitne zdolności malarskie. Młodzieniec – mimo początkowych trudności – zyskał uznanie nauczycieli. Talent Jana został dostrzeżony również poza granicami Polski, co otworzyło przed młodym malarzem drzwi do kontynuowania nauki w Szkole Sztuk Pięknych w Monachium.

Jan był mężem Teodory Giebułtowskiej, z którą miał pięcioro dzieci.

„Była jego powierniczką, ostoją, duchową przyjaciółką. Dodawała mu energii, podtrzymywała na duchu, wciąż utwierdzała w miłości”

— W cieniu wielkiego mistrza — Teodora Matejko Zarys biografii, Katarzyna Jaworska

Życie prywatne i zawodowe

Niestety w życiu prywatnym artysta zawsze miał pod górkę: Regina (córka) zmarła jako niemowlę, żona zachorowała na chorobę umysłową, doświadczył trudnego małżeństwa, synowie stwarzali problemy w nauce. Tragiczne przeżycia wpłynęły na twórczość malarza, w której nie brak dramatycznych, pełnych bólu scen.

Matejko przez wiele lat z pasją pełnił funkcję dyrektora krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, wychowując pokolenia polskich malarzy (np. Stanisława Wyspiańskiego). Sukces w dziedzinie malarstwa pozwolił artyście na wysokie zyski i osiągnięcie bezpieczeństwa finansowego. Z powodu niskiego wzrostu, słabych sił fizycznych, problemów ze wzrokiem, twórca dzieł nie brał udziału w powstaniu styczniowym, ale wspierał finansowo zbrojne wystąpienie narodu.

Jan Matejko równie mocno zaangażował się w działania konserwatorskie na terenie Krakowa. Artysta towarzyszył pracom nad ołtarzem Wita Stwosza, w kościele Mariackim, przy krakowskich sukiennicach.

Skrócony życiorys Jana Matejki

• Jan Matejko urodził się 24 czerwca 1838 roku w Krakowie.
• W latach 1852–1858 studiował w Szkole Sztuk Pięknych (Kraków) przy ulicy Wesołej.
• W 1853 roku artysta namalował swój pierwszy obraz „Carowie Szujscy przed Zygmuntem III”.
• W 1858 Matejko otrzymał stypendium i rozpoczął studia na Akademii Sztuk Pięknych w Monachium.
• W 1860 roku kontynuował roczną edukację artystyczną w Wiedniu.
• W 1861 roku Jan Matejko powrócił do Polski i zamieszkał w tzw. kamienicy „Pod Konikiem” na rynku głównym w Krakowie.
• W roku 1862 roku artysta zaręczył się z Teodorą Giebułtowską, którą poślubił w 1864 roku.
• W 1862 roku Matejko stworzył dzieło „Stańczyk”.
• W 1864 roku powstał obraz „Kazanie Skargi”, kupiony przez hrabię Maurycego Potockiego za 10 000 guldenów.
• W 1867 roku popularny już malarz otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Franciszka Józefa.
• W 1870 roku Jan został nagrodzony Orderem Narodowym Legii Honorowej.
• W 1873 roku Matejko rozpoczął pracę jako dyrektor Szkoły Sztuk Pięknych.
• W 1876 roku mężczyzna stał się właścicielem dworku w Krzesławicach.
• W 1878 roku Europa ujrzała jedno z większych dzieł artysty „Bitwa pod Grunwaldem”.
• W 1882 roku Matejko zaprezentował obraz „Hołd pruski”.
• W 1883 roku patriota otrzymał Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Piusa IX i Złoty Medal z rąk papieża Leona XIII.
• W 1887 roku Jan Matejko został wyróżniony Odznaką Honorową za Dzieła Sztuki i Umiejętności.
• W 1888 roku otrzymał tytuł „Honorowego członka Towarzystwa Artystycznego”.
• Polski mistrz malarstwa historycznego zmarł 1 listopada 1893 roku w Krakowie.

Jak i kiedy zmarł malarz?

Jan Matejko zmarł 1 listopada 1893 roku w Krakowie, artysta przeżył 55 lat. Nagła śmierć malarza nastąpiła po pęknięciu wrzodu żołądka. Matejko został pochowany w głównej alei na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie, między pasem 43 a 45. Jego grobowiec wyróżniają dwie kolumny jońskie i krzyż na wierzchołku okazałego grobu.

Świadkowie wydarzenia wspominali, że podczas pogrzebu rozbrzmiewał Królewski Dzwon Zygmunta.

Charakterystyczna twórczość Matejki

Dzieła Jana Matejki nie tylko osiągnęły szczyty malarstwa historycznego, ale także wywarły ogromny wpływ na kształtowanie polskiej tożsamości narodowej w okresie zaborów. Artysta specjalizował się w monumentalnych płótnach przedstawiających kluczowe wydarzenia z historii Polski. Poruszony klęskami podczas powstań, tworzył obrazy, które miał odzwierciedlać sukcesy militarne i polityczne polskiego narodu. W ten sposób pragnął ukazać potęgę, a także solidarność kraju.

„Kazanie Skargi” „Rejtan”, „Bitwa pod Grunwaldem” to obrazy Matejki, które otrzymały Honorowe Złote Medale.

Co Matejko chciał przekazać w swoich obrazach?

Dzieła Jana Matejki – pełne symboliki i detali, miały na celu:

• budować świadomość narodową,
• głosić idee niepodległościowe,
• podnosić na duchu w trudnych czasach,
• wzmocnić wiarę w odzyskanie niepodległości,
• przypomnieć chwalebne i dramatyczne momenty w historii Polski.

Technika malarska Matejki

Charakterystyczna technika malarstwa Matejki określana jest jako szczegółowa i pełna wyobraźni. Artysta słynął z umiejętności portretowania emocji i dynamiki wydarzeń, dlatego jego obrazy wyglądają jak żywe. Prace wyróżniają się:

• tematyką historyczną,
• patriotycznym przesłaniem,
• ekspresją,
• różnorodnymi emocjami,
• bogactwem detali,
• precyzją kontur,
• panoramicznymi kompozycjami,
• dramatycznymi akcjami,
• intensywnymi barwami,
• mistrzowskim warsztatem,
• starannie wygładzoną powierzchnią malarską,
• szczegółowością w odzwierciedlaniu architektury, strojów, rekwizytów i otoczenia.

Najsłynniejsze obrazy Jana Matejki

Obrazy Jana Matejki charakteryzują się nie tylko wybitnym kunsztem malarskim, ale także świadomością historyczną. Polski artysta stworzył ponad 300 obrazów olejnych i setki szkiców oraz rysunków. Do najpopularniejszych dzieł jego autorstwa można zaliczyć:

• „Bitwa pod Grunwaldem” (1872–1878) – to monumentalne płótno, które ukazuje zwycięstwo wojsk polsko-litewskich nad zakonem krzyżackim w 1410 roku. Obraz słynie z dynamicznego przedstawienia bitwy, bogactwa szczegółów i precyzji w przedstawieniu postaci, w tym króla Władysława Jagiełły i wielkiego mistrza Ulricha von Jungingena. Matejko skupił się na ukazaniu heroizmu, a także solidarności Królestwa Polskiego, czyniąc z dzieła symbol dumy narodowej.

• „Hołd pruski” (1879–1882) – obraz ilustruje wydarzenie z 1525 roku, kiedy to Albrecht Hohenzollern – wielki mistrz zakonu krzyżackiego, składa hołd lenny królowi Polski Zygmuntowi I Staremu. To symboliczny moment w dziejach historii, który oznacza podporządkowanie Prus Królewskich - Koronie Polskiej. Obraz wyróżnia się mistrzowskim oddaniem emocji i precyzją w kreowaniu postur oraz historycznych charakterów postaci.
• „Unia lubelska” (1869) – dzieło przedstawia zawarcie Unii lubelskiej w 1569 roku, której celem było połączenie Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego w jedną Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Jan Matejko skupił się na ukazaniu różnorodności kulturowej i politycznej zjednoczonych narodów.
• „Stańczyk” (1862) – zdecydowanie jeden z najsłynniejszych portretów Matejki, przedstawiający Stańczyka, czyli błazna na dworze króla Zygmunta I Starego. Zamyślona postać symbolizuje mądrość, patriotyzm i troskę o losy Polski. Obraz podkreśla rolę artysty w społeczeństwie.
• „Rejtan – Upadek Polski” (1866) – dzieło przedstawia dramatyczny moment protestu Tadeusza Rejtana z 1773 roku. Poseł rzucił się na próg sali sejmowej, próbując zapobiec pierwszemu rozbiorowi i zawalczyć o niepodległość Polski. Obraz nawiązuje do patriotyzmu, ale również desperacji w obliczu tragedii narodowej.
• „Kazanie Skargi” (1862–1864) – ukazuje kazanie Piotra Skargi, czyli jezuity i kaznodziei z czasów Zygmunta III Wazy. Duchowny wzywał do moralnej odnowy i jedności narodu. Matejko prezentuje Skargę w momencie głoszenia pasjonującej przemowy, gdy wokół niego zabrały się osoby reprezentujące różne grupy społeczne.
• „Konstytucja 3 Maja 1791 roku” (1891) – dzieło odzwierciedla uchwalenie Konstytucji 3 Maja – pierwszej konstytucji w nowożytnej Europie i drugiej na świecie. Matejko z mistrzowską precyzją oddaje atmosferę historycznej chwili, ukazując radość, nadzieję i różnorodność społeczeństwa polskiego. Scena celebruje jeden z najważniejszych momentów w historii Polski.
• „Poczet królów i książąt polskich” (1892) – cykl obrazów przedstawiający władców polskich, poczynając od legendarnego założyciela dynastii Piastów, księcia Lecha.

Jan Matejko jest również autorem obrazów: „Jan Kochanowski nad zwłokami Urszulki”, „Stefan Batory pod Pskowem”, „Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem”, „Jan Sobieski pod Wiedniem”, „Wernyhora”, „Kościuszko pod Racławicami”. W 1892 roku Matejko stworzył autoportret na zamówienie hrabiego Ignacego Korwin-Milewskiego.