Skąd się wziął Złoty Niedźwiedź?

Już 7 lutego rusza jeden z najbardziej prestiżowych festiwali filmowych na świecie – Berlinale. Potrwa do 17 lutego, kiedy to ogłoszeni zostaną zwycięzcy Złotych i Srebrnych Niedźwiedzi. W tym roku w konkursie głównym festiwalu wystartuje nowy film Agnieszki Holland Mr. Jones. A jak się to wszystko zaczęło?

Początki Berlinale

Berlinale to jeden z trzech festiwali filmowych należących do tak zwanej Wielkiej Trójki. Obok niego to jeszcze festiwale w Cannes i Wenecji. Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie organizowany jest rokrocznie od 1951 roku. Od roku 1978 Berlinale organizowany jest w lutym. Twórcą i pierwszym dyrektorem festiwalu był dr Alfred Bauer, który pełnił tę funkcję do przejścia na emeryturę w 1976 roku. Orędownikiem berlińskiego festiwalu był Oscar Martay, który po II wojnie światowej nadzorował i promował berliński przemysł filmowy z polecenia amerykańskiego rządu. To właśnie pożyczki ze Stanów pomogły sfinansować festiwal w pierwszych latach jego obecności na rynku filmowym.

Pierwsza edycja festiwalu Berlinale odbyła się w dniach od 6 do 17 czerwca 1951 roku w Berlinie Zachodnim. Filmem, który rozpoczął pierwszą edycję festiwalu była Rebecca Alfreda Hitchcocka. Główną nagrodę pierwszego MFF w Berlinie, Złotego Niedźwiedzia, zdobyło aż pięć filmów podzielonych na kategorie wg reprezentowanych przez nie gatunków. Były to filmy Czterech w jeepie w reżyserii Leopolda Lindtberga (najlepszy film dramatyczny), Bez adresu w reżyserii Jeana-Paula Le Chanoisa (najlepsza komedia), Sprawiedliwości stało się zadość w reżyserii Andre Cayatte’a (najlepszy film przygodowy lub thriller), Kopciuszek w reżyserii Wilfreda Jacksona, Clyde’a Gerominiego i Hamiltona Luske’a (najlepszy musical) oraz Beaver Valley w reżyserii Jamesa Algara (najlepszy film dokumentalny).

Po ustąpieniu przez Alfreda Bauera z funkcji dyrektora festiwalu jego następcą w 1976 roku został dziennikarz filmowy Wolf Donner. To on wprowadził zmianę terminu odbywania się festiwalu, przenosząc ją z miesięcy letnich na luty. Donner dyrektorem festiwalu był zaledwie przez trzy lata. W 1980 roku jego funkcję przejął Moritz de Hadeln, a jego z kolei w 2001 roku zastąpił Dieter Kosslick. Kosslick pełni funkcję dyrektora Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Berlinie do dzisiaj.

Skąd się wziął Złoty Niedźwiedź

Główną nagrodą Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Berlinie jest Złoty Niedźwiedź. Statuetka została zaprojektowana przez rzeźbiarza Renée Sintenisa. Niedźwiedź to zwierzę kojarzone z Berlinem. Znajduje się zarówno na fladze Berlina jak i w jego herbie. Nie dziwi więc fakt, że stał się również symbolem berlińskiego festiwalu.

Wraz z upływem lat zmieniał się sposób wyłaniania zwycięzców festiwalu. Na pierwszym festiwalu o nagrodach decydowało niemieckie jury. Później, w latach 1952-1955, zwycięzca wyłaniany był na podstawie głosów widzów. Od roku 1956 aż do teraz nagrody przyznaje międzynarodowe jury złożone z uznanych filmowców z całego świata. W historii festiwalu polscy twórcy zasiadali w jury kilkukrotnie. Wśród nich byli m.in. Jerzy Kawalerowicz, Krystyna Janda, Andrzej Wajda i Janusz Kamiński. Tylko raz w historii festiwalu nie przyznano Złotego Niedźwiedzia. Było to w 1970 roku, a program konkursowy został odwołany ze względu na kontrowersje związane z podejmującym temat wojny w Wietnamie filmem Michaela Verhoevena ok. Od następnego roku zmienione zostały kryteria dopuszczania filmów do konkursu głównego na Berlinale.

Nie tylko Złoty Niedźwiedź

Oprócz Złotego Niedźwiedzia w Berlinie wręczane są też Srebrne Niedźwiedzie, Nagrody specjalne, Kryształowe Niedźwiedzie oraz Teddy Award dla filmów podejmujących tematykę LGBT. Z kolei nagrodą Shooting Stars Award nagradzani są młodzi europejscy twórcy. Choć Złoty Niedźwiedź dla najlepszego filmu pełnometrażowego wręczany jest od początku festiwalu, Srebrne Niedźwiedzie zostały wprowadzone pięć lat później w 1956 roku. W 1965 roku do festiwalu wprowadzona została specjalna nagroda dla filmu, który w konkursie głównym zajął drugie miejsce. Do 1999 roku była to nagroda Special Jury Prize, a później Jury Grand Prix. Powszechnie uważane są one za Srebrne Niedźwiedzie. Kolejne Srebrne Niedźwiedzie wręczane są w kategoriach: najlepszy reżyser, najlepszy aktor, najlepsza aktorka, najlepszy film krótkometrażowy, nagroda imienia Alfreda Bauera za innowacyjność w kinie, najlepszą muzykę (od 2002 roku) i najlepszy scenariusz (od 2008 roku). Nieregularnie filmowcy nagradzani są też Srebrnym Niedźwiedziem za wybitny wkład artystyczny oraz wybitne osiągnięcie. Te nagrody nie są wręczane każdego roku, a zdarzały się edycje festiwalu, w których nagrodzonych nimi było kilku twórców.

Zobacz też: Berlinale po polsku. Polscy filmowcy na festiwalu filmowym w Berlinie

Berlinale w liczbach

Każdego roku na Berlinale sprzedaje się około trzystu tysięcy biletów, a przez festiwal przewija się blisko pół miliona widzów. Szacuje się, że to największa frekwencja spośród wszystkich festiwali filmowych na świecie. W poszczególnych sekcjach prezentowanych jest około czterystu filmów. Przez festiwal przewija się ponad piętnaście tysięcy osób związanych z kinem, a na każdym festiwalu akredytuje się ponad trzy i pół tysiąca dziennikarzy z ponad osiemdziesięciu krajów. W konkursie głównym Berlinale prezentowanych jest około dwudziestu filmów wyprodukowanych w przeciągu ostatnich dwunastu miesięcy i mających premierę podczas trwania festiwalu w Berlinie.

Razem z festiwalem każdego roku organizowane są też targi filmowe European Film Market. To jedno z trzech najważniejszych spotkań branżowych przemysłu filmowego obok Marché du film w Cannes w maju i American Film Market w listopadzie.