Antoni Krauze – reżyser, który dążył do prawdy

Antoni Krauze to reżyser, który w swoich filmach wielokrotnie wraca do spraw i tematów powiązanych z czasami PRL. Pierwsze produkcje z lat 70. poruszają tematy społeczne, wyrażając moralne niepokoje. Filmy po zmianie ustrojowej skupiają się na ukazaniu prawdy.

Spis treści:

• Notka biograficzna reżysera
• „Palec Boży” (1972) – obiecujący debiut fabularny
• Nagrody na festiwalach filmowych
• Wybór filmów w reżyserii Antoniego Krauzego

Notka biograficzna reżysera

Antoni Krauze urodził się 4 stycznia 1940 r. w Warszawie. Jego dzieciństwo było naznaczone wojenną traumą – z okien rodzinnego mieszkania widział płonące budynki, a jego siostra zginęła raniona odłamkami w czasie Powstania Warszawskiego.

Pod koniec lat 50. studiował na Akademii Sztuk Pięknych, a w czasie wolnym występował jako aktor w Studenckim Teatrze Satyryków, do którego ciągnęła intelektualna śmietanka stolicy.

Okres studencki

W 1962 r. rozpoczął studia filmowe w Łodzi na kierunku reżyserskim. Po obronie w 1966 r. współpracował z łódzką Wytwórnią Filmów Oświatowych, a od 1968 r. z warszawskim Studiem Filmowym „Tor”.

W 1968 r. pracował jako asystent Krzysztofa Zanussiego przy produkcji filmu „Struktura kryształu”. W audycji dla Polskiego Radia Zanussi tak wspomina ten czas:

„Byliśmy taką grupą z Antkiem, Krzyśkiem Kieślowskim, Edwardem Żebrowskim, Wojtkiem Marczewskim. Wszyscy w „Torze” byliśmy sobie bliscy. Antoni był szalenie emocjonalny, czasem bardzo porywczy. Swoich projektów bronił, ale też łatwo, jak wszyscy prawdziwi artyści, popadał w niepewność, w zwątpienie, ale bardzo w tym wszystkim uczestniczył i długie lata naszej współpracy to były lata harmonii. Myśmy nigdy nie byli w jakimś otwartym konflikcie. Wspominam go jako człowieka, którego pewna autonomia artystyczna była bardzo widoczna.”

(za: www.polskieradio.pl)

Dojrzałe produkcje

W 1969 r. ukazały się jego pierwsze filmy telewizyjne – „Monidło” i „Piżama”. W tym czasie powstał także film „Meta”, jednak ze względu na cenzurę został wyemitowany dopiero w 1980 r. Antoni Krauze na dużym ekranie zadebiutował filmem „Palec Boży” w 1972 r. Obraz został pozytywnie oceniony przez krytyków. Jako wrażliwy artysta wielokrotnie brał udział we wspólnych projektach z krakowską Piwnicą pod Baranami.

Po zmianie ustroju w 1989 r. zajął się produkcją filmów dokumentalnych, skupiając się na tematach, o których nie można było mówić za czasów PRL. Swoje aspiracje zrealizował w pełnometrażowej produkcji o wydarzeniach z lat 70. – „Czarny czwartek. Janek Wiśniewski padł” (2010). Kolejnym dużym projektem był film „Smoleńsk” (2016) – Krauze pomimo braku funduszy postanowił na świeżo opowiedzieć w nim historię katastrofy lotniczej, w której zginęło 96 osób, w tym para prezydencka.

Antoni Krauze zmarł 14 lutego 2018 r. w Warszawie po długiej chorobie.

„Palec Boży” (1972) – obiecujący debiut fabularny

Głównym bohaterem jest Tadeusz Kasprzak (Marian Opania). Młody chłopak marzy o studiach na akademii teatralnej. Kiedy nie udaje mu się dostać na listę studentów, postanawia spróbować swoich sił w amatorskim zespole, aby w ten sposób lepiej przygotować się do drugiego podejścia. W ten sposób poznaje Alfreda (Janosz Zaorski) i jego żonę Grażynę (Grażyna Chęcińska).

Z entuzjazmem podchodzi do kolejnego egzaminu, jednak ponownie ponosi porażkę. Załamany trafia do szpitala psychiatrycznego, gdzie poznaje Andrzeja (Maciej Englert). Nowy przyjaciel podczas odgrywania antycznej psychodramy poważnie się okalecza.

Film otrzymał nagrodę im. A. Munka za najlepszy debiut 1973, nagrodę na Lubuskim Lecie Filmowym, festiwalu „Młodzi i ekran” oraz Srebrnego Lamparta na MFF w Locarno w 1974 r.

Nagrody na festiwalach filmowych

Antoni Krazue był laureatem wielu prestiżowych nagród, z których warto wymienić:

• 1973 r. – Nagroda Dziennikarzy na Festiwalu Młodzi i Film za film „Palec Boży” (1972),
• 1974 r. – Nagroda Specjalna Jury na LFF i Srebrny Lampart na MFF w Locarno za film „Palec Boży”,
• 1975 r. – Nagroda na MFF w San Sebastian na film „Strach” (1975),
• 1981 r. – Nagroda Specjalna Jury na LFF za film „Meta” (1971),
• 1987 r. – Grand Prix i Nagroda Młodych na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Autorskich w San Remo za film „Prognoza pogody” (1982),
• 1999 r. – Nagroda Specjalna na XXXII Festiwalu Filmów Dokumentalnych i Krótkometrażowych w Krakowie za film „Szwed z Wesela, czyli niezdrowo i romantycznie” (1998),
• 2001 r. – Nagroda na Ogólnopolskim Niezależnym Przeglądzie Filmów Dokumentalnych w Kielcach za film „Dlatego zrobiłem film” (2000),
• 2004 r. – Nagroda TV Planete i nagroda TV Kino Polska za film „W jednym – o przyjaźni, miłości i śmierci Janiny Garyckiej” (2003),
• 2011 r. – Srebrne Grono na Lubuskim Lecie Filmowym za film „Czarny czwartek. Janek Wiśniewski padł” (2010),
• 2012 r. – Nagroda Specjalna Złote Lwy na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni za film „Czarny czwartek”.

Wybór filmów w reżyserii Antoniego Krauzego

Aby lepiej poznać twórczość reżysera, warto zerknąć na kilka jego produkcji.

Strach (1975) – film kryminalny

Wojciech Wilak (Grzegorz Warchoł) powraca do rodzinnego miasteczka po trzech latach więzienia. Tymczasem okazuje się, że córka gospodyni, u której wynajmuje pokój, zostaje oskarżona o zabójstwo swojego narzeczonego. Mężczyzna podejmuje śledztwo na własną rękę, wierząc w niewinność Agnieszki Pawełczyk (Joanna Żółkowska).

W roli porucznika MO wystąpił Jerzy Trela.

Meta (1971) – film ocenzurowany w czasach PRL

To historia dwójki dawnych przyjaciół, którzy po latach spotykają się na dworcu kolejowym. Władysław Trzeciak (Henryk Hunko) jest spokojnym i ustatkowanym mężczyzną, z rodziną i dwójką dzieci. Z kolei Kazik Kaczyński (Witold Pyrkosz) to lekkoduch, który kombinuje, migając się od uczciwej pracy.

Jako że ten drugi obecnie nie ma gdzie się podziać, Władek oferuje mu swoje skromne mieszkanie i rozkładane łóżko po babci w kuchni. Przyjęcie nieuczciwego kolegi pod dach generuje jednak szereg problemów.

Prognoza pogody (1982) – film obyczajowy na podstawie opowiadania Marka Nowakowskiego

Historia składa się z dwóch części. Pierwsza, nakręcona na czarno–białej taśmie, rozgrywa się w domu starców. Grupa przerażonych pensjonariuszy ogląda prognozę pogody, według której ma nadejść wyjątkowo sroga zima.

Według prezentera rekordowo niskie temperatury mogą przyczynić się do śmierci osób starszych. Tej samej nocy do placówki przyjeżdża transport trumien. Mieszkańcy domu starców podejrzewają spisek i postanawiają uciec.

Druga część filmu jest nakręcona w kolorze.

Czarny czwartek. Janek Wiśniewski padł (2010) – film o wydarzeniach grudniowych z 1970 r.

Głównym bohaterem jest Brunon Drywa. 17 grudnia 1970 roku pracownik portu w Gdyni został postrzelony przez żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego. Mężczyzna zmarł następnego dnia w szpitalu i jest jedną z 16 osób, które zginęły w wyniku masakry na wybrzeżu.

Film oddaje hołd niewinnym ofiarom politycznej przemocy, opowiadając historię tych ludzi i ich rodzin. Motywem przewodnim jest „Ballada o Janku Wiśniewskim”, śpiewana przez Kazika Staszewskiego.

Smoleńsk (2016) – rekonstrukcja katastrofy lotniczej z 2010 r.

Film opowiada o wydarzeniach z 10 kwietnia 2010 r. z perspektywy dziennikarskiego śledztwa głównej bohaterki Niny (Beata Fido). Kobieta początkowo nie wierzy w pojawiające się teorie o zamachu, jednak z czasem dociera do coraz bardziej przekonujących faktów.

O tym tytule pisaliśmy także w zestawieniu filmów o Smoleńsku.