Agnieszka Holland – reżyserka filmów społecznie ważnych

Życiorys Agnieszki Holland pokazuje, że potrafi zrobić dobry film praktycznie wszędzie. Już studia na Akademii Filmowej w Pradze wyznaczają międzynarodowy charakter jej twórczości. Dzięki emigracji do Paryża poznaje producenta z RFN, Artura Braunera, dla którego tworzy filmy produkcji niemieckiej. Następnie podejmuje wyzwanie w Hollywood, współpracując z najlepszymi amerykańskimi producentami i aktorami. Po czym wraca do Europy zająć się tematami ważnymi dla naszego kraju.

Spis treści:

• Skrócona biografia Agnieszki Holland
• Ciekawostki z życia reżyserki
• Nagrody na międzynarodowych festiwalach filmowych
• Najważniejsze filmy Agnieszki Holland

Skrócona biografia Agnieszki Holland

Agnieszka Holland urodziła się w 28 listopada 1948 w Warszawie, czyli zaraz po zakończeniu II wojny światowej. Jako nastolatka uczyła się w warszawskim liceum im. Stefana Batorego, a następnie rozpoczęła studia filmowe w czeskiej Pradze. Okres studencki (1966–1971) przypadł na czas strajków w ramach Praskiej Wiosny (1968), w których przyszła reżyserka brała udział. Pod zarzutem przemycania czasopism emigracyjnych została zatrzymana przez czechosłowacką SB i spędziła w areszcie 6 tygodni.

Powrót do Polski i długo wyczekiwany debiut

Po studiach wróciła do Polski, gdzie podjęła współpracę z Andrzejem Wajdą w ramach Studia Filmowego „X”. Trudno było jej się przebić z pomysłami na filmy, ponieważ jej scenariusze były odrzucane przez cenzurę. Pełnometrażowy debiut ukazał się w kinach w 1978 r. – był to film psychologiczny „Aktorzy prowincjonalni” o młodym aktorze teatralnym (w tej roli Tadeusz Huk), który zatraca się w swoich ambicjach, co rzutuje na jego relację z żoną (jako Anka Malewska wystąpiła Halina Łabonarska). Za ten tytuł Agnieszka Holland otrzymała nagrodę FIPRESCI na festiwalu w Cannes w 1980 r.

Przed wprowadzeniem stanu wojennego w Polsce reżyserka nakręciła jeszcze dwa pełnometrażowe filmy – „Gorączkę” (1980) i „Kobietę samotną” (1981).

Emigracja polityczna

W latach 1982–1990 reżyserka przeprowadziła się do Francji. Działalność reżyserską kontynuowała w RFN, gdzie nadal współpracowała z Andrzejem Wajdą. W 1985 r. ukazał się jej film poruszający temat Holocaustu pt. „Gorzkie żniwa” – to historia młodej Żydówki, która uciekła z transportu do obozu koncentracyjnego i znalazła schronienie u polskiego chłopa w zamian na swoje ciało. Obraz spotkał się z różnymi opiniami krytyków, jednak zdobył rozgłos, o czym świadczy nominacja do Oscara w 1986 roku.

W 1988 r. reżyserka stworzyła film w koprodukcji amerykańsko–francuskiej „Zabić księdza” o życiu i zabójstwie Jerzego Popiełuszki. W obrazie wystąpili Christopher Lambert i Ed Harris. Chociaż film nie zyskał pozytywnych opinii, a w Polsce był krytykowany zarówno przez środowisko kościelne, jak i komunistyczne, Andrzej Wajda ocenia ten tytuł jako wzorcowy dla polskiej szkoły filmowej.

W tym samym roku powstał również film Andrzeja Wajdy na podstawie scenariusza Agnieszki Holland – „Korczak”, opowiadający o życiu wybitnego nauczyciela i jego śmierci w obozie w Treblince.

Okres amerykański

Na zlecenie niemieckiego producenta Artura Braunera, reżyserka nakręciła film „Europa, Europa” (1990) na podstawie autobiografii Solomona Perela – Żyda, który udawał Aryjczyka, aby uniknąć Holocaustu. W 1991 r. wróciła do Francji, ale już dwa lata później wyjechała do Stanów Zjednoczonych. Tam powstał film „Tajemniczy ogród” (1993) na podstawie powieści Frances Hodgson Burnett.

Kolejnym filmem było „Całkowite zaćmienie” (1995), w którym Leonardo DiCaprio i David Thewlis wcielają się w role francuskich poetów i kochanków. Chwilę później pojawił się „Plac Waszyngtona” (1997) na podstawie powieści Henry'ego Jamesa, a na przełomie wieków: „Trzeci cud” (1999), „Strzał w serce”, (2001) i „Julia wraca do domu” (2001).

Powrót do Europy

W 2007 r. Agnieszka Holland wróciła do Europy, by razem z córką, siostrą i Borysem Lankoszem pracować nad serialem telewizyjnym „Ekipa”. W 2011 r. ukazał się w film „W ciemności”, opowiadający historię Leopolda Sochy (Robert Więckiewicz), który ukrywał pod ziemią uciekinierów z lwowskiego getta.

W następnych latach powstały dwa miniseriale „Gorejący krzew” (2013) i „Dziecko Rosemary” (2014), a w 2016 r. – „Pokot” na podstawie kryminału ekologicznego Olgi Tokarczuk. W 2019 r. ukazał się „Obywatel Jones”, a rok później film biograficzny „Szarlatan” o czeskim zielarzu i uzdrowicielu, który został skazany na śmierć przez władze komunistyczne.

W 2023 r. ukazał się film „Zielona granica” poruszający problem kryzysu migracyjnego na granicy Polski i Białorusi.

Ciekawostki z życia reżyserki

• Agnieszka Holland jest córką Henryka Hollanda i Ireny Rybczyńskiej. Jej ojciec był dziennikarzem i socjologiem, w czasie PRL działał w PZPR. Matka również była dziennikarką i publicystką, brała udział w Powstaniu Warszawskim, jednak negatywnie ocenia jego wybuch. Po wojnie razem z mężem wstąpiła do PZPR. Jej młodsza siostra, Magdalena Holland–Łazarkiewicz również jest reżyserką i scenarzystką.
• Kiedy w 1959 r. jej rodzice się rozwiedli, została z matką. W 1961 r. jej ojciec został aresztowany i oskarżony o zdradę stanu, w wyniku czego popełnił samobójstwo. Przyszła reżyserka miała wtedy 13 lat i śmierć ojca była dla niej ogromnym wstrząsem.
• W latach 60. reżyserka „Zielonej Granicy” próbowała dostać się do Łódzkiej Akademii Filmowej, jednak nie została przyjęta. Zdeterminowana do realizacji swoich pasji, rozpoczęła studia reżyserskiej na akademii w Pradze.
• Była żoną Laco Adamika, słowacko–polskiego reżysera, jednak małżeństwo skończyło się rozwodem po tym, jak Agnieszka Holland wyjechała do Francji (po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce). Jest mamą Katarzyny Adamik, która również zajęła się reżyserią filmową.
• Agnieszka Holland wielokrotnie wspierała córkę w karierze filmowej. Jest producentką jej debiutu reżyserskiego pt. „Boisko bezdomnych”.
• Reżyserka jest krytyczna wobec działań politycznych i jawnie opowiada się za wolnością sztuki.

Nagrody na międzynarodowych festiwalach filmowych

• 1980 r. – Nagroda FIPRESCI na MFF w Cannes za film „Aktorzy prowincjonalni” (1978),
• 1992 r. – Złoty Glob w kategorii film obcojęzyczny za obraz „Europa, Europa” (1990),
• 2011 r. – trzy Nagrody Publiczności na Międzynarodowych Festiwalach w Mar del Plata, Saint Louis i Valladolid oraz Złote Zęby na Festiwalu Filmu Polskiego w Ameryce za tytuł „W ciemności” (2011),
• 2012 r. – Grand Prix festiwalu Batumi International Art House i Złote Lwy na festiwalu w Gdyni za film „W ciemności”,
• 2017 r. – Srebrny Niedźwiedź na Berlinale, nagroda specjalna na Festiwalu Filmu Polskiego w Ameryce, nagroda za reżyserię na festiwalu w Gdyni oraz nagroda główna w Montrealu za „Pokot” (2017),
• 2019 r. – Złote Lwy w Gdyni za film „Obywatel Jones” (2019),
• 2021 r. – dwie nagrody Czeskiej Akademii Sztuki Filmowej i Telewizyjnej za obraz „Szarlatan” (2020),
• 2023 r. – Nagroda Specjalna Jury na MFF w Wenecji za film „Zielona granica” (2023).

Najważniejsze filmy Agnieszki Holland

Europa, Europa (1990)

Solomon Perej (Marco Hofchneider) jest młodym Żydem mieszkającym w Niemczech. W noc kryształową, z 9 na 10 listopada 1938 r. zostaje zabita jego siostra. Chłopak z rodzicami uciekają do Polski, która z kolei zostaje zaatakowana w 1939 r. Solomon zostaje wysłany do ZSRR.

Kiedy w 1941 r. dochodzi do starcia wojsk Trzeciej Rzeszy z Armią Czerwoną, podaje się za niemieckiego więźnia. W Berlinie dołącza do Hitlerjugend i zakochuje się w Lenie, zafascynowanej ideologią Hitlera.

Tajemniczy ogród (1993)

Rodzice Mary Lennox (Kate Maberly) giną podczas trzęsienia ziemi w Indiach. Dziesięciolatka zostaje wysłana do Anglii pod opiekę zamożnego wuja Cravena (John Lynch). Tam odkrywa ogród, który został zamknięty na klucz po śmierci żony wuja. Po chwili okazuje się, że mroczna posiadłość również skrywa swoją tajemnicę.

Całkowite zaćmienie (1995)

Film rozpoczyna się spotkaniem Paula Verlaine'a (David Thewlis) z Isabelle (Dominique Blanc), siostrą Arthura Rimbauda (Leonardo DiCaprio). Kobieta chce odzyskać wiersze brata z lat młodości, aby rzekomo wykonać jego przedśmiertną wolę.

Verlaine wraca wspomnieniami do momentu ich pierwszego spotkania, kiedy oczarowany ciałem i umysłem szesnastoletniego Arthura przepadł w zakazanej wówczas miłości.

W ciemności (2011)

To film o II wojnie światowej, którego akcja rozgrywa się na wschodnim krańcu ówczesnej Polski. Głównymi bohaterami są Leopold Socha (Robert Więckiewicz), konserwator kanalizacji ze Lwowa i jego przyjaciel, Szczepek Wróblewski (Krzysztof Skonieczny).

Mężczyźni pomagają w ucieczce Żydów podczas likwidacji miejskiego getta. Początkowo biorą pieniądze za opiekę, ale gdy sytuacja się pogarsza, nie zważają już na finansowy aspekt.

Szarlatan (2020)

Jan Mikolašek (Ivan Trojan) jest znanym czeskim zielarzem, u którego leczy się nawet prezydent Zápotocký (Ladislav Kolář). Już w czasie okupacji niemieckiej cieszy się dużym poważaniem pacjentów, co pozwala mu na dostatek materialny.

Po śmierci prezydenta zostaje jednak pozbawiony protekcji partii komunistycznej. Trafia do więzienia oskarżony za trucicielstwo.

Zielona granica (2023)

Akcja filmu rozgrywa się wielotorowo, ukazując perspektywę kilku stron zaangażowanych w sytuację na granicy polsko–białoruskiej. Śledzimy losy grupy syryjskich uchodźców, którzy zostają pozostawieni w lesie na granicy z Unią Europejską.

Z drugiej strony poznajemy historię Janka (Tomasz Włosok), pracownika straży granicznej i Julii (Maja Ostaszewska), miejscowej psycholożki.