„Nie miałem wzoru, nikogo, kogo chciałbym naśladować. I żadnego wsparcia”

Dziś obaj walczą o tolerancję dla środowisk LGBT. Udzielają tego wywiadu nie dla sensacji, tylko w ramach tej walki, bo ci, którzy milczą, nie mają racji. Tylko mówiąc głośno, można przekonywać społeczeństwo „normalnych”, że ludzie o innej orientacji seksualnej nie są w niczym gorsi. Między Michałem Olszańskim i jego synem nie zawsze było tak dobrze. Zgodnie przyznają, że dopiero kilka lat temu znaleźli wspólny język i wypracowali przyjacielską relację. Michał i Antek Olszańscy w wyjątkowej rozmowie z Krystyną Pytlakowską opowiedzieli o sile rodziny i planach na przyszłość.

Jak psychicznie oswoić się z innością?

Antek: To nie było trudne, bo zawsze miałem poczucie, że jestem inny. Ale miałem też świadomość, że w domu, w rodzinie jestem pod ochroną i nikt nie będzie mnie z powodu mojej orientacji prześladował.

Zanim rodzice dowiedzieli się, że jesteś gejem, to musiało być dla Ciebie trudne. Bo jak im powiedzieć, że jesteś LGBT, że się nie ożenisz, być może nie będziesz miał dzieci…

Michał: Antek miał duże wsparcie z naszej strony, a zwłaszcza ze strony mamy – mojej żony. Magda jest psychologiem, psychoterapeutką, więc wiedziała, że z Antkiem jest trochę inaczej. Jako dziecko chciał mieć Kena i prosił, żebyśmy mu tego Kena kupili.
Antek: To nie był Ken, tylko Barbie. Ale bawiłem się też matchboxami i budowałem tory samochodowe. Ale dziś wiem, że rodzicom mogło się wydać dziwne moje zainteresowanie lalkami. Nie miałem jednak poczucia, że to był dla nich jakiś problem.

Byłeś mały, mogłeś mieć zaburzoną świadomość swojej płci.

Antek: Tak daleko bym się nie posuwał – zawsze miałem pełną świadomość, że jestem chłopcem, nigdy nie chciałem być kobietą. Ale wiedziałem też, i to mając już pięć lub sześć lat, że moja seksualność różni się od seksualności kolegów.
Michał: Żartujesz! Pięcioletni chłopiec nie odczuwa jeszcze popędu płciowego.
Antek: Jakaś część mnie jednak wiedziała. Gdy oglądałem bajkę, działał na mnie książę, a nie królewna. Patrzyłem na tego księcia jak na obiekt adoracji. Myślałem: Jaki on jest fajny. A nie pomyślałem nigdy: Jaka piękna jest ta księżniczka. Pojawiło się to u mnie bardzo wcześnie. Ale kiedy dorastałem, robiłem się coraz starszy, miałem poczucie, że dzieje się ze mną coś niedobrego, że odbiegam od normy. Miałem już wtedy osiem, może dziewięć lat.

I gryzłeś się z tym, że podobają Ci się chłopcy?

Antek: No właśnie.
Michał: Ale dlaczego myślałeś, że coś z tobą jest nie w porządku? My nie wysyłaliśmy ci takich sygnałów.
Antek: To była dziwna sytuacja, uważałem, że my, jako rodzina, w ogóle jesteśmy inni.
Michał: Mówimy tu o latach 80. Pracowałem wtedy jako wychowawca w Szkolnym Ośrodku Socjoterapii „SOS” – to był szklany klosz, odgradzaliśmy się w nim od strasznej rzeczywistości stanu wojennego, a później szarego PRL-u. Bardzo kolorowa szkoła. Kadra nauczycielska i podopieczni zaczęli się w różny sposób przenikać. W pewnym momencie nasz dom stał się jakby świetlicą szkolną, zaczął funkcjonować trochę na wariackich papierach. Od rana do wieczora drzwi się w nim nie zamykały. Moi podopieczni często byli już dorośli, mieli problemy z narkotykami, przychodzili szukać pomocy. Każdy uważał, że do Olszańskich można wpaść na kawę i herbatę. A mnie ta atmosfera fascynowała, byłem nią zauroczony. Moja żona mniej.

Nie buntowała się?

Michał: Powoli dojrzewała do buntu. Pracowała wtedy w ośrodku psychologicznym. Rozumiała, że ma to wpływ na nasze dzieci.
Antek: Miałem poczucie, że jestem nietypowy w nietypowej rodzinie. I dobrze mi było z tą świadomością.
Michał: Kiedy miałeś cztery lata, zostałem dyrektorem tej szkoły. I już całkiem mnie ta nienormalność pochłonęła. Dobrze, że naszymi dziećmi zajmowały się babcie, a zwłaszcza matka Magdy, która prowadziła tradycyjny, uporządkowany dom. Z kolei moi rodzice mieli wobec wnuków wymagania czytelnicze. Podrzucali im książki i dyskutowali z nimi o lekturach. Nie wiem, jak by sobie moja żona poradziła bez nich, gdy mnie aresztowano w 1982 roku na cztery miesiące za działalność opozycyjną. Antek miał wtedy trochę ponad miesiąc. Miałem poczucie winy, że żona została sama z dwójką chłopców, w tym z niemowlakiem, którego karmiła piersią. Ze stresu straciła pokarm.
Antek: Ale nie masz chyba poczucia, że jestem gejem dlatego, że przez pierwsze cztery miesiące mojego życia nie było cię w domu?

Profesor Starowicz twierdzi, że z orientacją seksualną już się rodzimy: nie mamy wpływu na to, czy jesteśmy homo, bi, czy hetero.

Michał: No widzisz. Ja bardzo za wami tęskniłem. Trudno znosiłem siedzenie w pierdlu, ale pomogło mi to też uporządkować swoje życie.

Jak?

Michał: Kiedy siedzisz w areszcie i masz czas na myślenie, układasz sobie harmonogram życia, co w nim jest ważne, a co nie. Byłem wtedy jeszcze strasznie młody. Moja żona do dzisiaj ma przekonanie, że okazałem się fatalnym ojcem. Bardzo długo musiałem do tej roli dojrzewać. Teraz Antek mówi, że już mając pięć lub sześć lat, czuł swoją odmienność. Dziwi mnie to trochę, bo nie pamiętam, żebym postrzegał go jako kogoś innego niż jego rówieśnicy. Na podwórku, jak i potem w podstawówce szybko osiągnął dobrą pozycję.
Antek: W jakimś stopniu byłem wodzem. Pamiętam pytania, jakie sobie stawiałem: Czy to właściwe, że podobają mi się chłopcy? Toczyłem ze sobą wewnętrzną walkę, a nawet uczestniczyłem w rocznym epizodzie religijnym. Rodzice są ateistami, a ja chciałem – jak reszta klasy – pójść do komunii. Okazało się wtedy, że nie jestem ochrzczony. Postanowiłem więc przed komunią się ochrzcić. Rozmawiałem z katechetką i pamiętam, jak przyszła do naszego domu, a ja uciekłem. Pobiegła za mną, dopadły mnie z mamą i zapytałem wtedy, czy bycie homoseksualistą to grzech. I ona przy mojej mamie powiedziała, że tak. To jest grzech.

Pod wpływem katechetki zacząłeś się niepokoić swoją orientacją?

Antek: Tak, to również. Potem od religii odszedłem, bo rodzice przeprowadzili się pod Piaseczno i tamtejszy kościół wydawał mi się straszny. Powiedziałem sobie: „Dość! Religia mnie nie interesuje”. Byłem w piątej klasie podstawówki.
Michał: I teraz rodzi się we mnie poczucie winy. Bo Antek był nieszczęśliwy, a ja tego nie wyczułem, zajęty zmianą pracy i mieszkania. Pamiętam, że kolegowałeś się tylko z jedną dziewczynką z naszej wsi. Męczyłeś się i cierpiałeś, nie sygnalizując nam, że nie chcesz takiego życia. Dopiero po dwóch latach podjęliśmy decyzję o zmianie szkoły na prywatną.

Siedziałeś w domu i myślałeś o tym, że jesteś gejem. To straszne.

Antek: Byłem bardzo samotny, nie miałem przyjaciół, nie akceptowałem siebie. Zmiana środowiska mnie dobiła. I to w momencie, gdy zacząłem siebie odkrywać. Nie miałem wzoru, nikogo, kogo chciałbym naśladować. I żadnego wsparcia.

W domu też nie?

Antek: Dom zawsze był ciepły i wiedziałem, że mnie chcą. Ale rodzicom ujawniłem prawdę o sobie, dopiero, gdy miałem 16 lat. Musiałem do tego dojrzeć.

A Twój ojciec nie wiedział, co się w Tobie dzieje. I to pewnie dla Was obu jest bolesne.

Michał: Nie skupiałem uwagi na Antku, bo musiałem rozwiązywać bardzo poważne problemy z jego starszym bratem. To naturalne, że rodzice skupiają się na tym dziecku, z którym mają większe problemy. Antek nie awanturował się, nie krzyczał. Jego zachowanie nie było jakąś patologią. Trwał tylko w swojej samotności. Zaimponował mi, kiedy pierwszy raz dostrzegłem jego dojrzałość. Skończył podstawówkę w Piasecznie i padło pytanie, gdzie pójdzie dalej. Ja wtedy byłem mocno usadowiony w oświacie. Chciałem mu pomóc w wyborze, ale on odmówił i znalazł sobie szkołę imienia Kochanowskiego, do której dostał się bez problemu. A w liceum wyprzystojniał, stawał się mężczyzną.

Już bywałeś w środowisku LGBT?

Antek: Dopiero na początku studiów. W liceum takiego środowiska nie było. Ale nie ukrywałem się przed kolegami, wiedzieli, jaka jest moja orientacja. A ja nie zastanawiałem się, czy jestem gejem, bo dla mnie było to oczywiste w stu procentach. Nie byłem z tego zadowolony. Miałem poczucie, że czeka mnie trudne życie. I że mam przechlapane. Gdy byłem młodszy, myślałem, że być gejem to coś złego. Potem zmieniłem myślenie. Wiedziałem, że trzeba się z tym pogodzić.
Michał: Nie obawiałeś się, jak ja to przyjmę?
Antek: Nie przypominam sobie strachu przed wami. Miałem poczucie, że w domu zyskam akceptację.
Michał: Nie było takiej sytuacji, że siedzimy przy stole i Antek nagle mówi: „Mamo, tato, jestem homoseksualistą”. Twoja mama zresztą wiedziała to od razu. A do mnie też zaczęło to docierać krok po kroku. I jeżeli się o Antka bałem, to tylko tego, jak on sobie da radę. Wiadomo przecież, w jakim kraju żyjemy, jak to środowisko jest szykanowane.
Antek: Wtedy już mieliśmy za sobą czas, kiedy ja, dorastając, nienawidziłem ojca młodzieńczą zbuntowaną nienawiścią. Miałem na niego alergię, a on na mnie. Ale nie miało to nic wspólnego z seksualnością.
Michał: Chodziło o to, że ostentacyjnie prowokowałeś mnie i swoje otoczenie. Czesałeś się w wystrzępione kucyki, ubierałeś się przedziwnie. Ale dlaczego tak mnie nie lubiłeś?
Antek: Nie wiem. Może dlatego, że naruszałeś moją przestrzeń. Narzucałeś mi obowiązki i normy.
Michał: A ja uważałem, że cię wspieram, chociażby tym, że jeżdżę na wywiadówki w twoim liceum.

Ten Twój bunt trwał do matury?

Antek: Do matury i dłużej.
Michał: No nie, przestańcie! Zrobiłeś maturę, poszedłeś na kulturoznawstwo, dokonałeś wyboru. Uważałem, że między nami już jest sztama.
Antek: Sztamę to zaczęliśmy mieć dopiero 10 lat temu, kiedy moje stosunki z rodziną się unormowały.
Michał: A może wtedy, gdy wyjechałeś do Anglii? Który to był rok?
Antek: 2004. Wtedy zaczęła się moja samodzielność. Pracowałem dwa lata za barem, gejowskim oczywiście.
Michał: Zapytałem otwarcie, czy jesteś gejem, czy nie.
Antek: Odpowiedziałem, że jestem i „nara, bo muszę biec”.

Michał, jak to przyjąłeś?

Michał: Uważałem, że to kolejny bunt, szpila, którą mi wbija. Nie dość, że jest dziwadłem i nosi dziwne ubrania, że chodzi swoimi ścieżkami jak dziki kot, to jeszcze mówi ojcu, że jest gejem. Taka manifestowana niechęć i zrobienie mi na złość.

Nie uwierzyłeś synowi?

Michał: Nie mogłem powiedzieć, że mu nie wierzę, bo Magda powtarzała mi wielokrotnie, że nasz syn pewnie jest gejem. Ale moja mama mówiła: „Antoś będzie miał rodzinę, żonę”. Nie umiała tego zaakceptować.

A Ty?

Michał: Pomyślałem, że trzeba mu pomóc. Odezwała się moja pedagogiczna pasja, chociaż wtedy pracowałem w mediach. Chciałem, żeby Antek przynajmniej się rozwijał w dobrym kierunku.

Co to znaczy „dobry kierunek”? Że nie popadł w narkomanię, alkoholizm?

Michał: Jest taki stereotyp gejów, że oni nic nie robią, tylko zmieniają co chwilę partnerów. Bałem się więc, że syn przepadnie, zaginie w tych warszawskich klubach. Ale Antek przez nic takiego nie przechodził.

Nie byłeś typem, który rzucał się w otchłań?

Antek: Nie, ale do grzecznych też nie należę. Ale nie wchodźmy w te obszary.
Michał: Teraz jesteś poukładanym młodym człowiekiem. Chapeau bas przed tobą. I uważam, że teraz nasza relacja jest naprawdę fajna. Mój syn jest dojrzałym facetem. Potrafi zadzwonić, zapytać, co się dzieje u rodziców albo w czym nam pomóc. Nigdy zresztą nie znikał z domu.
Antek: Chciałem być wobec was w porządku, bo miałem poczucie, że wy jesteście w porządku wobec mnie. Nigdy się na sobie nie zawiedliśmy.

Michał, doceń to, że Twój syn jest wobec Ciebie szczery. Mam kolegę geja, który do dziś, mimo skończonej pięćdziesiątki, ukrywa przed rodzicami swoją orientację.

Michał: A oni przyjmują to za dobrą monetę?

Tak, bo to inne pokolenie, inny świat. Obyczajowość się zmieniła, zwłaszcza w ostatnich latach. Ale do starszych ludzi to nie dociera.

Antek: To prawda. Chociaż całe życie spotykam się z sytuacjami, gdy moi bliscy znajomi ukrywają prawdę o sobie i przeżywają traumę. Miałem też partnerów, których rodzice się wyrzekli. Ale przekonałaś mnie, że trzeba o tym mówić. Głównie po to, aby się zmienił społeczny odbiór LGBT. Bo to nie jest powód, żeby odwracać się od własnego dziecka. Ono zawsze rodziców potrzebuje. Geje najczęściej żyją całkiem zwyczajnie.

Przyprowadziłeś do domu swojego chłopaka, przedstawiłeś go rodzicom?

Antek: Tak, miałem chyba 20 lat i byłem w stadium imprezowania.
Michał: Pojawiali się dziwni młodzieńcy w naszym domu.
Antek: To nie były poważne związki. Ale teraz od kilku lat jestem w bardzo poważnym.
Michał: Bardzo lubimy Karola. Poznaliśmy się też z jego rodzicami, którzy znają prawdę.
Antek: Bo Karol ma dobre doświadczenie ze swoimi rodzicami.
Michał: A my cieszymy się, że mieszkacie razem. Najgorsza jest samotność i poczucie odrzucenia.

Podobno postanowiliście sobie kupić domek pod Warszawą?

Antek: Chcieliśmy mieć swoje własne miejsce, które sami wybudujemy.

Michał, a co na to Wasi sąsiedzi? Jeszcze wiele czasu upłynie, zanim nasze społeczeństwo nauczy się prawdziwej tolerancji.

Michał: Ja nie wiem nawet, czy się ktoś z nich orientuje, jaka jest sytuacja. Antek nie manifestuje ostentacyjnie swojej seksualności.
Antek: A co byś zrobił, gdybym był totalnie zniewieściały, machał rączką i kręcił biodrami? Byłoby to dla ciebie problematyczne?
Michał: Myślę, że tak. Ale wtedy bym nad tobą pracował.
Antek: Walczyłbyś ze mną?
Michał: Tak, walczyłbym, żeby cię przekonać do zmiany zachowania.
Antek: Ale wiesz o tym, że ta maniera jest czymś wrodzonym? My chyba jednak doszlibyśmy z tym do ładu.

Antek, a co z Twoją przyszłością?

Antek: Wiem, że ojciec chciał mieć wnuka, który przejmie nasze nazwisko. Ale to jest niemożliwe. Niestety, mój brat Janek ma dwie córki.
Michał: Może któraś z nich zostawi sobie nazwisko Olszańska. A z Antkiem już kilka razy rozmawialiśmy na ten temat, ale dzisiaj w tym kraju adopcja jest niemożliwa. A poza tym mój syn tego nie chce.
Antek: Może jednak prawo ulegnie zmianie. Twoje zdanie, tato, na pewno ma na to duży wpływ.
Michał: Bo jestem dziennikarzem i osobą publiczną? Ciekawe, jakie listy dostanę po tym wywiadzie? Ostatnio przyszło pismo od stowarzyszenia rodziców dzieci gejów: „My, rodzice… Panie Michale, dziękujemy panu…”.
Antek: Bardzo ważne jest, że mój ojciec, specjalista od spraw społecznych, pokazuje się ze mną publicznie. Na dowód, że może być normalnie, może być z miłością. Ze wsparciem, ciepłem i szacunkiem.

Chyba najważniejszy jest właśnie szacunek.

Antek: I tu nastała epokowa zmiana, bo nie odczuwam braku szacunku w żadnym środowisku. Tylko że ja żyję w Warszawie, gdzie nikt nie musi się ukrywać. Ale może i w Polsce jest postęp. Bo psy szczekają, a karawana idzie dalej. I jest nie do zatrzymania.

1 z 4

2 z 4

3 z 4

4 z 4