Podpisywała się „Oktawia Głowacka (Prusowa)”, bo przecież Bolesław Prus to był tylko pseudonim literacki mężczyzny, który tak naprawdę nazywał się Aleksander Głowacki. Poznali się, gdy byli dziećmi – on miał 14 lat, ona była o dwa lata młodsza. Zapamiętał ją i w trudnych chwilach - a miał ich wiele, myślał o Oktawii, była jego daleką kuzynką ze strony matki.
Widział w niej przyjaciółkę i opiekunkę i nie pomylił się. Przeżyli ze sobą całe życie, do jego śmierci w 1912 roku. Zawołał wtedy „Laluniu umieram”, ale gdy podbiegła, już niczego nie dało się zrobić. Jak kochał autor „Lalki”, najsłynniejszej polskiej powieści o miłości?
Bolesław Prus i Oktawia Trembińska: historia miłości. Jak się poznali?
Bolesław Prus był człowiekiem skrytym i trudnym. Stefan Żeromski napisał kiedyś: „Wspomniawszy »Lalkę«, trudno uwierzyć, że ta szara człeczyna napisać zdołała takie arcydzieło. Co ja bym dał za to, aby się z nim poznać!”. Poznali się, Prus był nawet świadkiem na jego ślubie, Czy był szary? Miał ogromne powodzenie u kobiet i dobre o sobie mniemanie. Uważał że jest męski i krzepki. Natomiast jego znajomy, lekarz Gustaw Doliński pisał ,że „był jednym z ludzi, których powierzchowność robiła jak najgorsze wrażenie”.
Miał dużą głowę, cienką szyję, był dosyć korpulentny. Niespecjalnie dbał o ubranie. Kiedy w towarzystwie olśniewał wszystkich dowcipem i erudycją, trudno było się domyśleć, jak bardzo zmagał się ze sobą. Miał wiele lęków, wśród nich ciężką agorafobię (lęk przed otwartą przestrzenią), lęk przed śmiercią, przed obłędem - bał się choroby psychicznej, na którą cierpiał jego starszy brat Leon. Miał nadwrażliwość na światło - nosił zawsze przyciemnione okulary. Na pewno nie był łatwym partnerem.
Z Oktawią Trembińską poznali się w 1861 roku na wakacjach w Puławach. Była Kuzynką jego matki Apolonii Trembińskiej. Ojciec Antonii Głowacki herbu Prus pracował jako dworki ekonom w Hrubieszowie. Oboje rodzice pochodzili ze zubożałej szlachty. Oktawia była ładna, poukładana, dystyngowana. Zrobiła na przyszłym pisarzu wrażenie. Chodzili na wycieczki, pływali łódką, któregoś razu, podczas spaceru po lesie, Oktawia zaczęła krzyczeć, że wpadła jej pod spódnicę pszczoła. Młody Głowacki rzucił się by pomóc i wypłoszyć owada. Nieoczekiwanie zrobiła się z tego sensacja, matka dziewczynki uznała gest chłopaka za seksualny, zabrała córkę i zakazała młodym dalszych spotkań. Prus był zrozpaczony, dostał nawet gorączki. W tym lesie zdążyli się pocałować, ale o żadnym seksie nie było mowy. Tym bardziej o molestowaniu. Mimo tego incydentu, Aleksander miło zapamiętał kuzynkę. Gdy myślał o żonie, myślał o niej.
Bolesław Prus i Oktawia Trembińska: odrzucone oświadczyny i skromny ślub
Pierwsze oświadczyny pisarza zostały odrzucone, bo rodzina szukała dla Oktawii majętnego partnera. Bolesław Prus nie zarabiał jako dziennikarz na tyle dobrze, by móc utrzymać dom, na zasobnym poziomie. Szukał dodatkowej pracy urzędnika albo kasjera bankowego. Ale w początku lat 70. jego felietony zaczęły zdobywać serca czytelników (od 1872 roku podpisywał się Bolesław Prus). Stał się gwiazdą m.in. „Kuriera warszawskiego”, bywał na salonach, lepiej zarabiał. Chciał ułożyć sobie życie, uporządkować je. Gdy oświadczył się po raz drugi, został przyjęty.
Po dwóch latach narzeczeństwa Oktawia Trembińska i Aleksander Głowacki stanęli na ślubnym kobiercu w kościele Św. Ducha w Warszawie. Ceremonia i wesele były skromne, okazało się że nikt nie pomyślał o zarezerwowaniu lokalu na noc poślubną, więc Oktawia spędziła ją z matką, a jej mąż ze swoją ciotką Domicellą. Żona wniosła do ich domu w posagu: fortepian, meble, srebrną zastawę, pościel. Nie tak mało. Prus musiał być praktyczny, bo w prezencie ślubnym podarował żonie maszynę do szycia. Był chyba też trochę oszołomiony ślubem i pierwszymi tygodniami małżeńskiego życia. W jednym z felietonów pisał o „nędzy tych, których los obdarzył chlubnym, aczkolwiek smętnym tytułem głowy domu”.
Fot. Żonie pisarz zadedykował powieść „Faraon". Na zdjęciu kadr z filmu, odtwórca roli głownej - Jerzy Zelnik i Barbara Brylska, fot. HORIZON FILMS/Forum
Bolesław Prus i Oktawia Trembińska: życie z pisarzem
Prus był dla żony czuły, mówił do niej „Taciuniu”, „Mój miły Ptaszeczku”. Czasem nazywał ją Głowasią. Była też żandarmem. Zdarzało się, że przychodziła do restauracji, w której biesiadował i gestem pokazywała, że pora wychodzić. Podporządkowywał się. Mawiał: „Władza moja tak chce”. Czasem żartował. Przyjaciele zapamiętali, że pewnego dnia w restauracji, gdy na stole pojawiły się już potrawy, Aleksander podał Oktawii talerz, mówiąc: Jedz, Głowacka, Prus płaci" - pisała Monika Piątkowska w świetnej książce „Prus. Śledztwo biograficzne”.
Oktawia była powierniczką, doradczynią, czytał jej swoje utwory, liczył się z jej zdaniem. Dbała o dom, gotowała, chyba dobrze, pisarz wspominał o jej pysznych obiadach. Mówił o niej jako o kobiecie rozumnej i skromnych wymagań. Ale rzadko pokazywali się razem, rzadko bywali razem na wakacjach. Najpierw on jechał do Nałęczowa, który uwielbiał, a potem ona. Nawet w pierwszą po ślubie podróż, do Zakopanego pojechał sam.
Zobacz także: Eliza Orzeszkowa wyszła za mąż jako nastolatka, unieszczęśliwiła siebie i męża
Bolesław Prus wziął pod opiekę bratanka żony
Oktawia Trembińska i Bolesław Prus byli bezdzietni. Bardzo zależało im na potomku, podobno Prus cierpiał z powodu braku dziedzica, ale się nie udało. Dziecko jednak trafiło do ich domu – z 1888 roku wzięli na wychowanie trzyletniego chłopca Emila, bratanka Oktawii. Trudno powiedzieć, jakie towarzyszyły temu emocje, czy Bolesław Prus lubił chłopca? Powinien go rozumieć, bo sam był w podobnej sytuacji – wcześnie osierocony tułał się po bliższych i dalszych krewnych, brakowało mu ciepła, uwagi, bliskości. Ale jak się okazało, sam też tego ciepła nie potrafił dać.
Nazywał chłopca Psujakiem, co musiało być dla dziecka bolesne. Drażniła go jego energia i psotność, irytowała ciekawość. W liście do mecenasa Antoniego Osuchowskiego pisał, że Emil musi sam „zdobywać swój byt”. Nie wprowadzał go w tzw. towarzystwo, nie interesował się jego życiem ani wykształceniem, posłał go do byle jakiej szkoły dla buchalterów.
Znacznie bliżej chłopca była spragniona macierzyństwa Oktawia. Póki był dzieckiem, towarzyszył jej cały czas, jeździli razem na wakacje. Spierała się z mężem o edukację chłopca, zależało jej by poszedł na Uniwersytet, a nie od razu do szkoły zawodowej. Losy Emila były tragiczne - w wieku 18 lat popełnił samobójstwo. Zastrzelił się, prawdopodobnie z powodu nieszczęśliwej miłości do Janiny Głoskowskiej. Samobójstwo w rodzinie słynnego pisarza stało się szybko sensacją. Komentowano, że chłopcu brakowało ojcowskiej ręki i opieki, spekulowano, czy to był wypadek, zastanawiano się, czy Emil był chory.
Śmierć wychowanka, zdrady
Jak pisze Monika Piątkowska: „Osierocona Oktawia miała dużo powodów by winą za tragedię obarczyć męża. Czy wypowiadała je na głos? Według Janiny Głoskowskiej od dnia tragedii Oktawia nie rozmawiała z Aleksandrem ani o Emilu, ani o tęsknocie po nim”. Jej świat, zdaniem Moniki Piątkowskiej, legł w gruzach. Nie pracowała zawodowo, nie miała własnego, osobnego życia, wypełnił jej Emil. Bolesław Prus miał wyrzuty sumienia, że nie docenił i nie zrozumiał wychowanka. Że był dla niego za surowy. Małżonkowie nie wspierali się jednak w tej tragedii, każde z nich próbowało uporać się z nią w samotności. Nawet w tym tragicznym 1904 roku każde z nich pojechało na wypoczynek osobno.
Oktawia chyba już nigdy nie była taka jak dawniej, do końca życia utrzymywała kontakt zJaniną Głoskowską, którą traktowała jak przybraną córkę. Gdy po mniej więcej roku przeprowadzili się do nowego mieszkania, nie było w nim żadnej pamiątki po Emilu. Zauważali to ze zdziwieniem wszyscy znajomi pary.
Bolesław Prus chciał być idealnym mężem, ale był kobieciarzem. Lubił uwodzić i zdobywać kobiety, to go kręciło. Wśród jego kochanek była Oktawia Rodkiewiczowa, późniejsza żona Stefana Żeromskiego. Ale najważniejszą „muzą” stała się młodsza o 20 lat Alina Sacewicz z którą miał długi romans i prawdopodobnie dziecko – Jana Bogusza Sacewicza. Nigdy oficjalnie tego nie powiedział. Gdy w 1906 roku Alina była w zaawansowanej ciąży, wyjechała do Finlandii, tam urodziła. Mówiła potem, że to dziecko zesłańców, którzy prosili, by je wychowała na Polaka. Oficjalnie 58-letni Bolesław Prus był jego ojcem chrzestnym. Uwielbiał chłopca zwanego Pameczkiem, godzinami mógł się z nim bawić.
Aż trudno sobie wyobrazić, jak mogła to znieść Oktawia? Z listów Prusa wynika, że bardzo mu zależało, by żona polubiła chłopczyka. „Nie ma Pani pojęcia w jakiej pięknej zgodzie żyją Zlapa z Babą i jak się na nią pięknie patrzy. Słowem – harmonia i radość w całym domu”, pisał do Aliny Sacewicz z Nałęczowa. Czy był to jego syn, jak pisała Gabriela Pauszer-Klonowska, a za nią Monika Piątkowska? Pewnie inaczej trudno byłoby wytłumaczyć czułość, zachwyt i drobiazgowe zainteresowanie pisarza chłopczykiem. Oktawia pisała, że „Oleś” chciał dać swoje nazwisko chłopcu, ale „mu to wyperswadowała”.
Czytaj też: Widzowie pokochali ją za rolę Lermaszewskiej w serialu "Dom". Jak potoczyły się losy Heleny Kowalczykowej?
Bolesław Prus: ostatnie chwile spędził u boku żony
Nawet jeśli Bolesław Prus kochał Alinę Sacewicz, oficjalnie tego nie przyznał. Do końca był z żoną, to Oktawii podyktował ostanie zdanie w swoim życiu. Żonie zadedykował wspaniała powieść „Faraon”, napisał do niej wtedy „Moja miła Laluniu! Bardzo jestem szczęśliwy, że nareszcie zaczęła się powieść z dedykacją dla ciebie. Pytasz się: czy to potrzebne? A cóż ja Tobie, moje złotki, mogę dać za całe życie, które upłynęło Ci ze mną bez żadnych osobliwych radości? I czy jest na świecie taka osoba, która by więcej niż Ty zasługiwała na cześć publiczną ode mnie, sierotki?". Zmarł 19 maja ok. 5:00 rano, 1912 roku. Pogrzeb Bolesława Prusa stał się wielką patriotyczną manifestacją.
Żona przeżyła go o 24 lata, zmarła w 1936 roku na zapalenie płuc. Czuła się samotna, tęskniła za zmarłym mężem, porządkowała rękopisy, opiekowała się jego spuścizną, wykonała jego pisarski testament. Nazywała męża „kochanym”, mówiła „mój kochany”. Życzyła Pameczkowi by wyrósł na wielkiego człowieka, bo jej kochany „tyle sobie po nim obiecywał”. Jan Bogusz Sacewicz, który podobno nawet fizycznie przypominał Bolesława Prusa jeszcze przed wojną ożenił się, miał dwie córki. Skończył Politechnikę, był inżynierem. W czasie wojny walczył w Powstaniu Warszawskim, zmarł w oflagu w Lubece, w 1945 roku
Zobacz też: Władysław Hańcza i Barbara Ludwiżanka nie byli sobie wierni, ale kochali się do końca życia
Tekst oparty m.in. na książce Moniki Piątkowskiej „Prus. Śledztwo biograficzne", wyd. Znak, Kraków, 2017
