79 lat temu wybuchło powstanie w warszawskim getcie…

Warszawskie getto było największym spośród założonych przez Niemców. Według spisu dokonanego w październiku 1939 roku przebywało w nim około 360 tysięcy Żydów. W 1942 roku Niemcy zaczęli masowo wywozić Żydów do obozu zagłady w Treblince, a na początku 1943 roku postanowili o ostatecznej likwidacji getta. Do pierwszego wystąpienia zbrojnego doszło 18 stycznia 1943 roku, kiedy wkroczyły do niego oddziały niemieckie mające deportować osiem tysięcy Żydów.

50 pistoletów

Walki wybuchły na nowo rankiem 19 kwietnia 1943 roku, kiedy 850 żołnierzy Waffen-SS wkroczyło na teren getta. Na czele powstania stanął Mordechaj Anielewicz z Żydowskiej Organizacji Bojowej. Pierwsze starcie okazało się sukcesem, ale tego samego dnia, po południu przybyły liczniejsze i silniej uzbrojone oddziały niemieckie. Czym dysponowali powstańcy? Żydowska Organizacja Bojowa miała 50 pistoletów. Z kolei Żydowski Związek Wojskowy dysponował prawdopodobnie jednym karabinem maszynowym i kilkoma pistoletami. Niemcy przeciwstawili im ponad 2 tysiące żołnierzy. Przeciwko powstańcom użyte zostały czołgi oraz artyleria. Bojownicy prowadzili bój z wojskami niemieckimi przez blisko miesiąc, do 16 maja. Najcięższe walki toczyły się w rejonie ulicy Zamenhoffa oraz na placu Muranowskim. Niemcy posuwali się w głąb getta, zrównując z ziemią dom po domu.

Zagłada getta

8 maja w schronie przy ulicy Miłej 18 samobójstwo popełnił przywódca powstania Mordechaj Anielewicz wraz z grupą kilkudziesięciu żołnierzy ŻOB. 12 maja popełnił samobójstwo Szmul Zygielbojm, członek Rady Narodowej RP w Londynie. 16 maja 1943 generał SS Jurgen Stroop osobiście wysadził w powietrze Wielką Synagogę, pokazując w ten sposób że zdławił powstanie. Według niego w czasie powstania zabito (w getcie bądź w obozach zagłady) ponad pięćdziesiąt tysięcy Żydów, ale liczba poległych z pewnością jest większa. Sam Stroop w 1952 roku zawisł na szubienicy, skazany na śmierć wyrokiem polskiego sądu.
Powstanie w getcie warszawskim było pierwszym polskim powstaniem przeciw hitlerowskim okupantom. Niektórzy z bojowników, w tym Marek Edelman i Icchak Cukierman rok później brali udział w powstaniu warszawskim.

Akcja Żonkile organizowana w rocznicę wybuchu powstania w warszawskim getcie.