Jerzy Antczak – reżyser filmowy i teatralny. Autor ekranizacji „Nocy i dni”

Jerzy Antczak jest doskonały w adaptacjach dzieł literackich. Od zawsze związany z teatrem łączył spektakle na scenie z filmowymi narracjami. Do 1977 roku był głównym reżyserem w Teatrze Telewizji. Równolegle podejmował się reżyserii filmów fabularnych, a jego „Noce i dnie” z 1975 roku odniosły spektakularny sukces.

Spis treści:

• Skrócona biografia reżysera
• Życie prywatne Jerzego Antczaka
• Spektakle w Teatrze Telewizji
• Filmy w reżyserii Jerzego Antczaka

Skrócona biografia reżysera

Jerzy Antczak urodził się 25 grudnia 1929 roku we Włodzimierzu (obecnie zachodnia część Ukrainy). Jego edukacja w dużej mierze odbywała się na „tajnych kompletach” ze względu na czas II wojny światowej. W 1949 ukończył Liceum im. Adama Mickiewicza w Lublińcu koło Opola, a następnie podjął studia na akademii teatralnej w Łodzi.

W 1957 roku Jerzy Antczak został dyrektorem teatru 7¹⁵ w Łodzi, a dwa lata później rozpoczął pracę jako główny reżyser Łódzkiego Ośrodka Telewizyjnego. W 1963 roku został naczelnym reżyserem Teatru Telewizji w warszawskiej TVP3.

W 1977 roku reżyser odszedł z telewizji, a w 1979 roku, po nieudanych próbach producenckich, wyemigrował z żoną i synem do Stanów Zjednoczonych. Tam prowadzi działalność dydaktyczną na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles.

W tym czasie kilkukrotnie wracał do Polski, aby zrealizować „Damę kameliową” (1995) i film o Fryderyku Chopinie (2002) oraz spektakle dla polskiej telewizji.

Życie prywatne Jerzego Antczaka

• Od 1956 roku reżyser jest mężem Jadwigi Barańskiej. Para poznała się w łódzkiej filmówce, podczas egzaminów wstępnych przyszłej aktorki. Jerzy Antczak zasiadał wówczas w komisji, która zadecydowała o nieprzyjęciu jej na studia. Jadwiga nie poddała się jednak i rozpoczęła aktorstwo rok później.
• Jadwiga Barańska nie tylko odgrywała główne role w sztukach i filmach Jerzego Antczaka, ale także napisała razem z nim scenariusz i pomagała w reżyserii melodramatu „Chopin. Pragnienie miłości”.
• W 1964 roku urodził się ich syn Mikołaj Antczak. Nie poszedł jednak w ślady rodziców i został programistą. Więcej o tym w artykule nad temat związku i rodziny Jadwigi Barańskiej i Jerzego Antczaka.
• W 2013 roku reżyser otrzymał honorową nagrodę za całokształt twórczości – Platynowe Lwy na 38. festiwalu w Gdyni.
• Jerzy Antczak jest autorem dwóch autobiografii. Pierwsza „Noce i dnie mojego życia” ukazała się w 2009 roku, druga „Jak ja ich kochałem” w 2020 roku.

Spektakle w Teatrze Telewizji

Sztuki telewizyjne to zdecydowanie najbardziej obszerna część dorobku reżysera. W sumie powstało ponad 130 spektakli, w tym:

• Wierna rzeka (1960) – w oparciu o powieść Stefana Żeromskiego,
• Ojciec Goriot (1962) – na podstawie powieści Honoré de Balzaka,
• Szklana menażeria (1963) – na podstawie dramatu Tennessee Wiliamsa,
• Kordian (1963) – na podstawie dramatu Juliusza Słowackiego,
• Pożegnanie z Marią (1966) – według opowiadania Tadeusza Borowskiego,
• Trzy siostry (1968) – adaptacja sztuki Antona Czechowa,
• Wujaszek Wania (1971) – również na podstawie sztuki Czechowa,
• Ścieżki chwały (1995) – na podstawie powieści Humphreya Cobba.

Filmy w reżyserii Jerzego Antczaka

Reżyser zadebiutował etiudą filmową „Stary profesor” na podstawie opowiadania Stanisława Dygata, która weszła w skład zestawu 5 nowel zatytułowanych „Spóźnieni przechodnie” (1962). W tym samy roku powstał także jego drugi film krótkometrażowy „Łabędzie śpiew” (1962) na podstawie opowiadania Antona Czechowa.

Jednak największym filmowym osiągnięciem była adaptacja powieści Marii Dąbrowskiej pt. „Noce i dnie” (1975), za którą otrzymał Grand Prix na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w 1975 roku, wówczas w Gdańsku. W 2002 roku wyreżyserował głośny film o miłości Fryderyka Chopina do George Sand na podstawie biografii muzyka i francuskiej pisarki.

Wystrzał (1965) – film psychologiczny

W ekranizacji opowiadania Aleksandra Puszkina główną rolę odgrywa postać tajemniczego hrabiego Sylvio (Ignacy Gogolewski), który jest samotnikiem i mistrzem strzelania z broni palnej. To u niego spotykają się oficerowie garnizonu na zakrapianych alkoholem karcianych rozgrywkach, które urozmaicają opowieści o wymiarze filozoficznym.

Film zdobył nagrodę na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Telewizyjnych „Brązowy Ramzes” w Kairze w 1966 roku.

Mistrz (1966) – dramat wojenny

To filmowa wersja spektaklu, który ukazał się w Teatrze Telewizji w 1964 roku pod tym samym tytułem. Fabuła ma konstrukcję szkatułkową. Podczas próby „Makbeta” reżyser (Zbigniew Cybulski) kłóci się z aktorem (Ignacy Gogolewski), który ma swoją koncepcję na słynny monolog ze sztyletem.

W odpowiedzi aktor opowiada mu historię o Mistrzu (Janusz Warnecki), sięgając wydarzeń, które rozegrały się krótko po powstaniu warszawskim w 1944 roku.

Film został nagrodzony za scenariusz i reżyserię na festiwalu w Palermo w 1966 roku. Autor scenariusza Zdzisław Skowroński otrzymał pośmiertnie również Nagrodę Państwową I stopnia w 1970 roku.

Hrabina Cosel (1968) – dramat historyczny na podstawie powieści Kraszewskiego

Akcja filmu rozgrywa się podczas Wojny Północnej. August II Wettin (Mariusz Dmochowski), pomimo detronizacji przez Sejm Rzeczypospolitej, nie zamierza rezygnować z radości życia i luksusów na dworze w Dreźnie.

Tam poznaje hrabinę Annę Konstancję Cosel (Jadwiga Barańska), która w przypływie miłości bierze dla niego rozwód ze swoim obecnym mężem. Więc kiedy August zakochuje się w innej kobiecie, Anna nie zamierza odpuścić.

Równolegle z filmem pełnometrażowym powstała wersja telewizyjna składająca się z trzech odcinków.

Epilog norymberski (1970) – fabularyzowana relacja z procesu w Norymberdze

Film jest próbą odtworzenia procesu rozliczającego nazistów za zbrodnie wojenne w Norymberdze w latach 1945-1946. Scenariusz napisany przez Jerzego Antczaka powstał w oparciu o dokumenty i materiały archiwalne.

Jako narrator wystąpił Andrzej Łapicki, którego w komentowaniu wydarzeń wspiera naoczny świadek procesu Karol Małcużyński. W roli amerykańskiego psychologa dr Gustave'a Gilberta wystąpił Jan Englert, doskonale się sprawdzając przy odtwarzaniu trudnych rozmów z oskarżonymi.

Noce i dnie (1975) – największy sukces reżyserski

Film jest ekranizacją bijącej rekordy popularności sagi autorstwa Marii Dąbrowskiej o dwóch pokoleniach rodziny Niechciców. Główną osią jest historia małżeństwa Barbary Ostrzeńskiej (Jadwiga Barańska) i Bogumiła Niechcica (Jerzy Bińczycki).

Realizacja filmu okazała się ogromnym wyzwaniem w latach 70. XX wieku, nic więc dziwnego, że nagrania trwały ponad dwa lata. Trud przyniósł oczekiwany sukces. Dzieło zostało nagrodzone Złotymi Lwami na festiwalu w Gdyni w 1975 roku, Jadwiga Barańska otrzymała Srebrnego Niedźwiedzia w Berlinie w 1976 roku, a ponadto film zdobył nominację do Oscara w 1977 roku.

Do dziś zachwyca walc skomponowany do filmu przez Waldemara Kazaneckiego.

Dama kameliowa (1995) – melodramat na podstawie powieści Aleksandra Dumasa

Film kostiumowy w reżyserii Jerzego Antczaka opowiada o paryskiej kurtyzanie Małgorzacie Gautier (Anna Rydwan). Kiedy kobieta umiera, jej majątek zostaje wystawiony na licytację. W ten sposób jedna z jej książek trafia w ręce pisarza Aleksandra Dumasa (Jan Englert).

Jednak okazuje się, że jest ona ważna również dla kogoś innego. W krótkim czasie w domu pisarza pojawia się Armand Duval (Jan Frycz). Pragnąc odkupić książkę, opowiada dramatyczną historię miłości do Małgorzaty.

Chopin – pragnienie miłości (2002) – film biograficzny o Fryderyku Chopinie i George Sand

Jest to pełen niepokojących intryg i zawiłości rodzinny dramat, którego osią jest związek genialnego muzyka i francuskiej pisarki (Danuta Stenka). Jednak we Fryderyku (Piotr Adamczyk) zakochana jest także córka George Sand, młodziutka Solange (Bożena Stachura). Z kolei jej syn Maurycy (Adam Woronowicz) jest dogłębnie zazdrosny o sławę kompozytora.

Danuta Stenka za rolę George Sand otrzymała Orła i Złotą Kaczkę w 2003 roku. Równolegle z wersją polską powstał film anglojęzyczny pt. „Chopin. Desire for Love”.