Zofia Wittowa-Potocka pochodziła z niezamożnej greckiej rodziny, a jej matka i ciotka trudniły się prostytucją. Spryt i nietuzinkowa uroda nie tylko wyprowadziły Zofię z biedy, ale też otworzyły przed nią drzwi europejskich dworów książęcych i królewskich.
Zofia Potocka: „najpiękniejsza kobieta Europy”
Kiedy w 1777 r. Karol Boscamp-Lasopolski przebywał w Porcie Osmańskiej jako poseł nadzwyczajny Rzeczypospolitej, chętnie korzystał z rozrywek, jakie oferował wówczas Stambuł. W mieście nie brakowało kurtyzan, które umilały życie wysoko postawionym dygnitarzom z całej Europy. Służący Boscampa o imieniu Carlo postanowił więc podsunąć mu córkę swojej kochanki, siedemnastoletnią Zofię zwaną Dudu, która zaczynała dopiero przygodę z najstarszym zawodem świata. Prostytucją parały się również jej matka i ciotka, a sama Dudu straciła podobno cnotę w wieku… jedenastu lat.
Oczarowany nietuzinkową urodą Zofii Karol Boscamp postanowił uczynić z niej swoją oficjalną kochankę na czas swojego pobytu w Turcji, a w styczniu 1779 r. sprowadził ją do Polski. W obcym kraju pomógł odnaleźć się dziewczynie komendant twierdzy w Kamieńcu Podolskim, Józef Zefiryn Witt, który w niedługim czasie poprosił ją o rękę. Dwa lata po ślubie małżonkowie wyruszyli w podróż po Europie – odwiedzili między innymi Prusy, Austrię i Francję. W każdym kraju, w którym się pojawiła, określano Wittową mianem „najpiękniejszej kobiety Europy”. Wkrótce zaczęła wdawać się w pierwsze romanse i to od razu z przedstawicielami rodzin królewskich i arystokratycznych – jednym z jej kochanków był hrabia Prowansji, późniejszy król Francji Ludwik XVIII.
Aby przykryć niechlubną przeszłość, Zofia zaczęła opowiadać przedstawicielom europejskich dworów, że jej panieńskie nazwisko brzmi Celice de Maurocordato, a jej przodkowie byli spokrewnieni z… cesarzami Bizancjum. Bardzo szybko nauczyła się też panujących wśród arystokratów obyczajów, zaś braki w edukacji skutecznie nadrabiała wyjątkową urodą. „Nie widziałem piękniejszej w życiu moim kobiety. Do najforemniejszego składu twarzy, do najsłodszych, najpiękniejszych oczu łączyła uśmiech anielski i głos chwytający za duszę. Rzekłbyś patrząc na nią, że to żywy z nieba zstąpił anioł” – pisał o niej poeta Julian Ursyn Niemcewicz. Na wdzięki pięknej Greczynki był natomiast odporny król Polski Stanisław August Poniatowski, któremu nie spodobały się… jej zbyt duże stopy.
Czytaj także: Córkę Augusta II Mocnego posądzano nawet o romans z ojcem! Była prawdziwą skandalistką
Zofia Potocka: romans z pasierbem
Pod koniec lat 80. XVIII wieku Zofia rozkochała w sobie Grigorija Potiomkina, byłego kochanka cesarzowej Katarzyny II. Chociaż ich gorący romans był tajemnicą poliszynela, naiwny Józef Witt powtarzał wszystkim, którzy informowali go o zdradzie żony: „Książę nie jest amantem żony mojej, ale przyjacielem”. Wkrótce po śmierci Potiomkina (zmarł w październiku 1791 r.) Zofia poznała pana na Tulczynie Stanisława Szczęsnego Potockiego, który zakochał się w niej i postanowił ją poślubić. Oboje pozostawali co prawda w związkach małżeńskich, lecz z czasem udało się ten problem rozwiązać. W 1795 r. Witt zgodził się na rozwód z żoną po tym, jak Potocki zapłacił mu kilkaset tysięcy złotych. Większy opór stawiała żona Szczęsnego Józefina Potocka, lecz po trzech latach pozwoliła mężowi odejść.
Zofia Wittowa i Stanisław Szczęsny Potocki wzięli ślub w kwietniu 1798 r. w Tulczynie. Przez pierwszych kilka lat stanowili szczęśliwe małżeństwo, lecz wierność nigdy nie była cechą Zofii i wkrótce znów się zakochała, co gorsza w… swoim pasierbie. Jej serce zabiło mocniej do młodszego o szesnaście lat Szczęsnego Jerzego Potockiego, który – choć chorowity – obdarzony był wyjątkowym urokiem osobistym. Kiedy 14 marca 1805 r. Stanisław Szczęsny Potocki umierał w pałacu w Tulczynie, jego żona była w zaawansowanej ciąży i nosiła pod sercem… jego wnuka. „Umierał samotny; był przy nim tylko lekarz i najwierniejszy jego przez całe życie sługa, Bistecki. Syn i żona nie śmieli stanąć przed umierającym, czekali ukryci, on w sąsiednim pokoju, ona za kotarą” – opisywał ostatnie chwile pana na Tulczynie Eugeniusz Starczewski w szkicach historycznych „Widma przeszłości”.
Czytaj także: Cecylia Beydale: córka księżnej Czartoryskiej nie znała swojego pochodzenia. Prawda zniszczyła jej życie
Zofia Potocka: skandale do samego końca
Po śmierci męża Zofia kontynuowała swój „zakazany romans” ze Szczęsnym Jerzym, choć jednocześnie romansowała z rosyjskim dyplomatą Nikołajem Nowosilcowem (pierwowzorem Senatora z Dziadów Adama Mickiewicza), który pomógł jej w walce o spadek po Potockim z jego dziećmi z poprzedniego związku. Przez kolejne lata wiodła dosyć spokojne życie, dopóki w 1820 r. nie doszło do kolejnego głośnego skandalu z jej udziałem. Wdała się bowiem w konflikt z jednym ze swoich synów Mieczysławem Potockim, którego oskarżyła o kradzież należących do niej klejnotów. Ostatecznie nie tylko wydziedziczyła Mieczysława w swoim testamencie, ale też zaczęła ogłaszać wszem wobec, że nie jest biologicznym synem Szczęsnego, a… owocem gwałtu, jakiego dokonał na niej włoski rozbójnik Caracolli.
Zofia Potocka zmarła 24 listopada 1822 r. w Berlinie w wieku 62 lat. Podobno jej ostatnim życzeniem było móc „przed śmiercią spojrzeć raz jeden chociażby na urodziwego mężczyznę”. Zgodnie z ostatnią wolą została pochowana w Humaniu w pobliżu swojego ukochanego parku Zofiówka, który niegdyś założył dla niej Stanisław Szczęsny Potocki. Procedury związane z przewiezieniem ciała na teren zaboru rosyjskiego okazały się jednak wyjątkowo skomplikowane. Ostatecznie postanowiono więc udawać, że do Humania udaje się… żywa osoba. Generał Płaton Abaza, administrator dóbr tulczyńskich, wspominał po latach: „Ciało Zofii zabalsamowano, ubrano strojnie, do ręki włożono wachlarz i bukiet, i odmłodzoną blanszami i różem umieszczono w karecie, w której odbyła podróż aż do Tulczyna, awizowana na granicy jako osoba żyjąca”. Śmierć Zofii była więc równie niezwykła, jak jej fascynujące życie.
Czytaj także: Polski aktor podawał się za potomka Jagiellonów. Harry Cort łamał męskie i kobiece serca
